Google

This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project to make the world's books discoverable online.

It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that's often difficult to discover.

Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the publisher to a library and finally to you.

Usage guidelines

Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying.

We also ask that you:

- Make non-commercial use of the files We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for personal, non-commercial purposes.

- Refrain from automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's system: If you are conducting research on machine translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the use of public domain materials for these purposes and may be able to help.

- Maintain attribution The Google *watermark" you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.

- Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can't offer guidance on whether any specific use of any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe.

About Google Book Search

Google's mission is to organize the world's information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web

alhttpo://books.goodle.com/

SX "age M os τ" “ So ac c x . * "An ; * » *, P LO " - » * Rr * ᾿ ιν 5 - L] : a [^ - - ΓῚ : EC 5 - . Y "usd x - , — vu. τὰ *. i [ 4. 2: f - » eM ^ 5x » e * zi va "t. ᾧ E το x

bv os rst

* τ᾿ d :

Fe

8;. 1e M P4

"WM E. .

4 24.9 Ὗ e * s

p. , 7 A

Hm (e " 3 ee E

H 2o. M xd 7 ue E e Ὁ x 4

- rh

ACTA APOSTOLORVM APOCRYPHA

5T ) "S

ACTA APOSTOLORVM APOCRYPHA

POST CONSTANTINYM TISCHENDORF

DENVO EDIDERVNT

RICARDVS ADELBERTVS LIPSIVS

ET

MAXIMILIANVS BONNET

PARS PRIOR

LIPSIAE APVD HERMANNVM MENDELSSOHN

MDCCCXCI

ACTA PETRI ACTA PAVLI ACTA PETRI ET PAVLI ACTA PAVLI ET THECLAE ACTA THADDAEI

EDIDIT

RICARDVS ADELBERTVS LIPSIVS

LIPSIAE APVD HERMANNVM MENDELSSOHN

MDCCCXCI

S

LIPSIAE TYPIS C. G. ROEDER

XM Vt uM SING

104895

CONSPECTVS RERVM

Pp. Prolegomena . . . eb. 43) VII de noua actorum apostolorum apoorypliórum editione. $us VII de actis Petri apoeryphis . . . . .. .. .. .... VIII de actis Pauli apocryphis . . E, dd «ἢ. ems EUN XI de actis Petri et actis Pauli gustus "un XIV de passione Petri gnostica prolixiore quae Lini nomine » fertur. XIV de passione Pauli gnostica prolixiore . . . . . . . . . . XXXIII de uita passioneque Petri breuiore . . . . . . . . . . . XXXIII de passione Pauli breuiore. . . . . . . . . . . . . LV de actis Petri et Pauli catholicis. . . . -— 2 LVII de actis Petri et Pauli catholicis quae Marcelli nomine feruntur LVII de actis Petri et Pauli catholicis breuioribus . . . . . . - XC de actis Paui et Theclae . . . . . . . .. .. ... XCIV de actis Thaddaei . . . E s CVI de epistulis Abgari ad Christum et Christi ad Abgarum m CIX martyrium beati Petri apostoli & Lino ni Gun: 1 passio sancti Pauli apostoli. . . ; : 28 actus Petri cum Simone . . oue aM xu πο ἧς ΤῺ mL" 4b μαρτύριον τοῦ ἁγίου dxoctrólov Iléxoov d ΤΩ ΚΣ οὐδοῦ quais de τῆν τώ 18 μαρτύριον τοῦ ἁγίον ἀποστόλου Παύλου. . . . . . . . . 104 passionis Pauli fragmentum. . P. del τ 105 μαρτύριον τῶν ἁγίων ἀποστόλων Πέτρου χα Ileiàov — Ó 118 passio sanctorum apostolorum Petri et Paui . . . . . . . 119 πράξεις τῶν ἁγίων ἀποστόλων Πέτρου xal Παύλου... . . 118

paseio apostolorum Petri et Pauli (breuior). πράξεις Παύλου xal Θέχλης. τ ἐς πράξεις Θαδδαίου. :

ἐπιστολὴ Αὐγάρου

index scriptorum . index nominum index graecus . index latinus

223 235 218 addenda οὗ corrigenda. . . . . . . . .. . . . . .. 284 297 304 309

PROLEGOMENA

Aeta apostolorum apocrypha ante hos undequadraginta annos & Constantino Tischendorf edita sunt. cuius libri exem- plaribus uenditis eum nouam editionem bybliopola pararet, a Maximiliano Bonnet uiro harum rerum peritissimo impetrauit, ut suis laboribus cum meis quantuliseumque consociatis librorum manuscriptorum farraginem in bybliothecis latitantem diligenter peruestigaret nouisque subsidiis petitis Tischendorfii apparatum augeret et emendaret. tanta documentorum tum editorum tum ineditorum eopia inuenta est, ut de rei conatu paene despera- remus. Tischendorf pareum tantum librorum delectum insti- tuerat. omiserat enim ille non solum textus latinos qui Lini, Marcelli, Melitonis, Abdiae aliorum nominibus insigniuntur licet iam tune prelo mandatos, sed etiam graeca Prochori iamdudum a Michaele Neandro publicata. postea multi libri adhuc in- cogniti in lucem protracti, multorum quos imperfeetos ille edi- derat supplementa, aliorum fragmenta, aliorum uersiones antiquae aut recensiones quas uocant ab excusis uehementer discrepantes repertae sunt. taceo de codicibus manuscriptis fere innumeris qui nobis in notitiam uenerunt, quorum alii exseribendi, alii cum libris impressis conferendi, alii examinandi saltem aut describendi erant. uastissimum igitur mare pernauigaturi :editoris labores ut qui unius hominis uires excederent inter nos ita distribuendos curauimus, ut acta passionesque Petri, Pauli, Petri et Pauli, acta Pauli et Theclae, acta Thaddaei mihi edenda traderentur, acta Ioannis, Andreae, Thomae reliquorum quae supersunt aposto- lorum Bonneti curae committerentur. en accipe beneuole lector primum editionis nostrae fasciculum, libros omnes quos ego eastigandos suscepi comprehendentem.

De actorum uel actuum apostolorum apocryphorum origine indole usu ip libro meo 'die. apokryphen Apostelgeschichten

VIII PROLEGOMENA

und Apostellegenden. Braunsehweig 1883—1890' uberius ex- posui. Actorum Petri et Pauli duo genera distinguuntur, alterum gnostieum alterum eatholieum. quae tamen distinctio ad libros qui ad nostram memoriam peruenerunt eum grano salis ut aiunt adhibenda est. neque enim gnostiea doeumenta in mani- bus sunt plane integra uel a ecatholieis emendatoribus intaeta, neque catholicorum librorum sutores a gnostieis fabulis prorsus abhorruerunt. nam haeretieorum libri, id quod iam Tischen- dorfius animaduertit, postea ab hominibus catholicis fidei ad- hibiti et in eatholiei populi usum conuersi sunt, ita tamen ut haeretieae originis uestigia non plane exstinguerentur. eatholiei autem libri sescenties retractati aucti exornati pristinam sin- ceritatem magis et magis amiserunt magnaque narratiuneularum undique eongestarum mole quasi obruti sunt.

Aeta Petri apocrypha primus Eusebius!) quem Hiero- nymus depeeulatus est?) in libris apostolo falso adseriptis enumerat. post illum Philaster Brixiensis,?) Ioannes Thessa- lonicensis ? Innocentius) et Gelasius) episcopi Romani, Photius

ἢ Hist. eccl. III, 8, 3 τό γε μὴν τῶν ἐπιχεχλημένων αὐτοῦ πράξεων

καὶ τὸ κατ᾽ αὐτὸν dvojmoqioo» εὐαγγέλιον τό τε λεγόμενον αὐτοῦ κήρυγμα

sei τὴν λεγομένην ἀποχάλυψιν οὐδ᾽ ὕλως £v χαϑολικοῖς ἴσμεν παραδεδομένα,

ὅτι abe ἀρχαίων μήτε τῶν καϑ' ἡμᾶς τις ἐχχλησιαστικὸς συγγραφεὺς ταῖς ἐξ αὐτῶν συνεχρήσατο μαρτυρίαις.

ἢ) Catal. uiror. illustr. 1 ed. Herding p. 1 libri autem, e quibus unus actorum eius (Petri) inscribitur, alius euangelli, tertius praedi- cationis, quartus ἀποκαλύψεως, quintus. iudicii, inter apoeryphas scrip- luras repudiantur.

?) Haer. 88 mam (habent?) Manichaei apocrypha beati Andreae apostoli id est actus quos fecit ueniens de Ponto in Graeciam, quos con- scripserunt iunc discipuli sequentes apostolum; wnde et habent Mani- chaei et alii (ales (sc. haeretici) Andreae beati et Ioannis actus euan- gelistae, beati et Petri similiter apostoli et Pauli pariter apostoli; in quibus quia signa fecerunt magna οἱ prodigia, ut pecudes et canes. et bestiae loquerentur, etiam εἰ animas hominum tales uelut canum et pecu- dum similes imputauerunt esse haeretici perditi, τς ἢ praefat. in libr. de dormitione Mariae apud Bonnetum in Hilgen- feldi annalibus 1880 p. 239 οὕτω γὰρ εὑρήχαμεν χρησαμένους καὶ τοὺς ἔναγχος ἡμᾶς προηγησαμένους καὶ τοὺς πολλῷ πρὸ αὐτῶν ἁγίους πατέρας, τοὺς μὲν περὶ τὰς χαλουμένας ἰδικὰς περιόδους τῶν ἁγίων ἀποστόλων Πέτρου καὶ Παύλου καὶ ᾿Ανδρέου καὶ Ἰωάννου, τοὺς δὲ περὶ τὰ πλεῖστα τῶν χριστοφόρων μαρτύρων συγγράμματα" δεῖ γὰρ ὡς ἀληθῶς ἐκχαϑαίρειν κατὰ τὸ γεγραμμένον τοὺς λίϑους ἐκ τῆς ὅδοῦ, ἵνα μὴ τὸ ϑεῖον ἢ τὸ (ϑεώνητον suspicatur Bonn.) ποίμνιον προσχόπτῃ.

τ δὴ Epist. VI, 18 ad Exuperium ap. Coustant, epp. pontif. I, 796

PROLEGOMENA IX

Constantinopolitanus!) πράξεις uel περιόδους Πέτρου quibus haeretici utantur eommemorant; Innocentius et Photius eas Leucio uel Leucio Charino pessimae famae haeretico tribuunt, qui apostolorum fabulas composuisse gnosticisque doctrinis adsper- sisse narratur. idem liber a Nicephoro Constantinopolitano in diuinarum scripturarum stichometria?) et ab Athanasio quodam uel] Pseudathanasio synopseos scripturae sacrae auctore?) inter libros Novi Testamenti apocryphos uel addubitatos refertur. eodem nomine τῶν πράξεων siue περιόδων Πέτρου interdum

cetera autem quae uel sub nomine Matthiae, siue lacobi minoris, uel sub nomine Petri et loannis, quae a quodam Leucio scripta sunt [uel sub nomine Andreae quae a Nexocharide et Leonida philosophis], uel sub nomine Thomae et si qua sunt alia, non solum repudianda uerum etiam noueris esse damnanda.

9$ Decretum Gelasii VI, 3—6 apud Crednerum Zur Geschichte des Kanons p. 215 (Thiel Epp. pont. I, 462) actus nomine Andreae apostoli, apocryphum. actus nomine Thomae apostoli, libri decem, apocryphum. actus nomine Petri apostoli, apocryphum. actus nomine Philippi apostoli, apocryphum.

1), Byblioth. cod. 114 ᾿ἀνεγνώσϑη βιβλίον αἱ λεγόμεναι τῶν ἀποστόλων περίοδοι, ἐν αἷς περιείχοντο πράξεις Πέτρου, Ἰωάννου, ᾿Ανδρέον, Θωμᾶ, Παύλου" γράφει δὲ αὐτάς, ὡς δηλοῖ τὸ αὐτὸ βιβλίον, Δεύχιος Χαρῖνος. --- — γέμει δὲ xal μωρίας πολλῆς καὶ τῆς πρὸς ἑαυτὸν μάχης καὶ ἐναντιώσεως. . φησὶ γὰρ ἄλλον εἶναι τὸν τῶν Ἰουδαίων ϑεὸν χαὶ χαχόν, οὗ χαὶ Σίμωνα τὸν μάγον ὑπηρέτην χαϑεστάναι, ἄλλον δὲ τὸν Χριστόν, Ov φησιν ἀγαϑόν" χαὶ φύρων ἅπαντα χαὶ συγχέων χαλεῖ αὐτὸν χαὶ πατέρα καὶ υἱόν. λέγει δὲ μηδ᾽ ἐνανθρωπῆσαι ἀληθῶς ἀλλὰ δόξαι, xal πολλὰ πολλάχις φανῆναι τοῖς μαϑηταῖς, νέον xal πρεσβύτην πάλιν xal πάλιν παῖδα, χαὶ μείζονα χαὶ ἐλάττονα χαὶ μέγιστον, ὥστε τὴν χορυφὴν διήχειν ἔσϑ᾽ ὅτε μέχρις οὐρανοῦ. πολλὰς δὲ χαὶ περὶ τοῦ σταυροῦ χενολογίας χαὶ ἀτοπίας ἀνα- πλάττει, χαὶ τὸν Χριστὸν μὴ σταυρωθῆναι, ἀλλ᾽ ἕτερον ἀντ᾽ αὐτοῦ, xal καταγελᾶν διὰ τοῦτο τῶν σταυρούντων. γάμους τε νομίμους ἀϑετεῖ xal πᾶσαν γένεσιν πονηρᾶν τε χαὶ τοῦ πονηροῦ λέγει. χαὶ πλάστην τῶν δαι- μόνων ἄλλον ἐχληρεῖ. νεχρῶν δὲ ἀνθρώπων καὶ βοῶν xal χτηνῶν ἄλλων παραλογωτάτας xai μειραχιώδεις τερατεύει ἀναστάσεις. --- --- χαὶ ἁπλῶς αὕτη ἡ βίβλος μυρία παιδαριώδη χαὶ ἀπίϑανα χαὶ χαχόπλαστα χαὶ ψευδῆ χαὶ μωρὰ καὶ ἄλλοις (ἀλλήλοις μαχόμενα καὶ ἀσεβῆ καὶ ἄϑεα περιέχει" ἣν εἰπών τις πάσης αἱρέσεως πηγὴν xal μητέρα οὐχ ἂν ἀποσφαλείη τοῦ εἰχότος.

?) in Nicephori opusculis historicis ed. C. de Boor (Lips. 1880) p. 195, 7 sqq. xel ὅσα τῆς νέας εἰσὶν ἀπόχρυφα' o' περίοδοι Πέτρου στίχων βῳν' β΄ περίοδος Ἰωάννου στίχων Bx |y' περίοδος Θωμᾶ στίχων ay.

3) apud Crednerum Geschichte des neutest. Kanon ed. Volkmar p. 249 τῆς νέας πάλιν διαϑήχης ἀντιλεγόμενα ταῦτα" Περίοδοι Πέτρον. Περίοδοι Ἰωάννου. Περίοδοι Θωμῷ

X PROLEGOMENA

etiam Clementis Recognitiones uel Homiliae uoeantur, in quibus de itineribus Petri disputationibusque eum Simone mago insti- tutis sermo est!). sed hoe totum litterarum genus a libro gnostieo probe distinguatur oportet. haeretiea acta antiquissima sunt. fortasse iam Clemens Alexandrinus narrationes quasdam de uxore liberisque Petri apostoli ex iis hausit?), quamquam non satis constat, num ipsum librum legerit an fama tantum et auditione fabulas istas aeceperit, ex eodem libro Commodianus historiam de eane Petri iussu eum Simone colloquente?), auetor libri qui Didasealia Apostolorum inseriptus est*), nee non Constitutionum apostolorum auetor*) historiam de certamine inter Petrum et Simonem Romae instituto et de morte Simonis, Arnobius*) et Ambrosius?) itidem quae de casu Simonis narrant delegisse uidentur. Hieronymus in :regiódo«c Petri et uxorem et filiam eius commemorari testatur; sed librum quem alibi eum Recognitioni- bus Clementinis confundere uidetur, numquam. manibus contre- etauit*), aliter de Augustino?) iudieandum est, qui in scripturis apoeryphis, i. e. in aetibus Petri quibus Maniehaei utebantur, narrationem istam de filia Petri paralytiea etiam in aetis Philippi et in aetis Nerei et Achillei traditam legit!?). ex iisdem actibus Isidorus Pelusiota aliquot uerba Petri apostoli allegat, quae in . netis Petri Vereellensibus infra prelo mandatis reperiuntur!!),

1) Photius bybl. cod. 112, 113. Origenes comm. iu Genes. tom. III Opp. t. II, 20 ed. Ruaeus. Epiphan. haer. 30, 15.

3) Strom. VII, 11, 63 p. 869; III, 6, 52 p. 535 ed. Potter.

ἢ Carmen apologet. p. 620.

ἢ Didascalia VI,85q. graece ap. Bunsen Analecta antenicaena lI, 325 sq.

5) Constit. Apost. VI, 71—9 p. 162—166 ed. Lagarde.

*) aduers. gentes II, 12.

7) in Hexaém. IV, 8 (Migne series latina XIV col. 218).

*) adu. Iouinian. I, 26 t. II, 278 ed. Vallarsi possumus autem de Petro dicere quod habuerit socrum eo tempore quo credidit et uxorem iam non habuerit; quamquam legatur in περιόδοις et uxor eius et filia. cef. comm. in Galat. I, 18 t. VII, 394 Vall. mom ut oculos, genas uul- tumque eius ( Petri Paulus) aspiceret: utrum macilentus an pinguis, adunco maso esset an recto: et utrum. frontem uestiret coma; an ut. Clemens in Periodis eius refert caluitiem haberet in capite.

9") contra Adimant. 17, 5 Opp. t. VIIL, 101 ed. Antuerp. 1700.

9?) uddit. ad acta Philippi ap. Tisebend. Apocal apocr. p. 149. 155 acta Nerei et Achillei in Actis SS, Maii t. III p. 10,

11) lib. II ep. 99 ad Aphrodisium (Opp. ed. Paris. 1638 p. 167) οἱ μὲν οὖν ἀπόστολοι ἃ ἐχώρησαν ἔγραψαν, xa90c Πέτρος ὃ κορυφαῖος τοῦ χοροῦ ἐν ταῖς ἑαυτοῦ πράξεσι σαφῶς ἀπεφήνατο" Ἢ ἐχωρήσαμεν ἐγράψαμεν, ὁ δὲ κύσμος οὐδὲ τὰ γραφέντα ἐχώρησεν.

PROLEGOMENA Xl

Inde a saeculo quarto exeunte acta Petri in usu frequenti scriptorum «eatholicorum fuerunt. ex iis Ambrosius Medio- lanensis in latina belli Iudaici quam falso Hegesippi uocant historia!) narrationem illam de conflictu Petri cum Simone Mago deque morte apostoli sumsit, quae cum passionis apostoli narratione Lino adscripta passim ad uerba conuenit. ex iisdem multa descripserunt auctor actorum Nerei et Achillei?), syriacae praedicationis Petri compositor?), auctor libri πράξεις τῶν ἁγίων ἀποστόλων inscripti quo chronographi graeci inde a saeculo sexto saepe utuntur*) Symeon denique Metaphrastes uel quis- quis ille est qui τὸ ὑπόμνημα in Petrum et Paulum consarci- nauit5). quibus testibus accedunt Ambrosius Mediolanensis epi- seopus, qui in sermone contra Áuxentium fugam et reditum Petri iisdem fere uerbis quae in actis Petri leguntur enarrat); Augustinus, qui in epistula ad Casulanum") et Pseudaugustinus uel Maximus Taurinensis, qui in sermone II in natal. app. Petri et Pauli?) fabulas quasdam ex eodem fonte deriuatas com- memorat.

Acta Pauli catholiea inde a saeculo secundo uel tertio in ecclesia summo in honore habita sunt. Origenes ea duobus locis laudat, uno qui in commentario in Ioannem, altero qui in libro de principiis seripto legitur?). ex iis quae priore loco excerpsit apparet πράξεις illas Παύλου simul de Petri passione mentionem fecisse. deinde Eusebius acta Pauli enumerat tum

1) Peeudohegesipp. de excid. Hierosolym. IIl, 2 p. 170—173 ed. Weber et Caesar.

*) Acta SS. Maii t. III p. 4 sqq.

3) apud Curetonium Ancient Syriac Documents p. 35 sqq. uersionis anglicae.

4 Ioannes Malala p. 825 sqq. ed. Oxon. Georgius Hamartolus p. 268 sqq. ed. Muralt. Cedrenus I, 362 sqq. ed. Bonn. Michael Glycas p. 438 sqq. ed. Bonn. cf. etiam uersiones slauicas a Socoloffio repertas, de quibus exposui in libro meo supra memorato p. 208 sqq.

5) Acta SS. Iun. t. V p. 411—424.

6) Migne series latina XVI col. 1053.

7) Epist. 36, 21 Opp. t. II col. 58.

9) Sermo 202 appendicis Opp. Augustini V, 2 c. 238.

9) in Ioann. tom. XX, 12 (Opp. IV, 322 ed. Ruaeus) εἴ τῳ δὲ φίλον παραδέξασϑαι τὸ ἐν ταῖς Παύλου Πράξεσιν ἀναγεγραμμένον, ὡς ὑπὸ voi σωτῆρος εἰρημένον" "Avo9tv μέλλω σταυροῦσϑαι, οὗτος xtA. De princ. I, - 9, 8 (Opp. I, 54) unde et recte mihi dictus uidetur sermo ille qui in actibus Pauli scriptus est, quia Hic est uerbum, animal uiuens.

XII PROLEGOMENA

in seriptis apostoli addubitatis tum in libris Noui Testamenti quorum auetoritati contradieitur (ἐν roig ἀντιλεγομένοις)}). auctor eatalogi qui eodiei Claromontano adnexus est, aetus Pauli inter canonicos libros?) Anastasius Sinaita in Quaestionum et Re- sponsionum appendice inter libros Noui Testamenti apoeryphos refert.) :caueas ne antiquissimos illos et maximi aestumatos aetus siue aeta Pauli eum aetis Pauli et Theclae confun- das, quae numquam aeta Pauli sine additamento sed plerum- que passio S. Theelae (μαρτύριον τῆς ἁγίας Θέχλης) nuncu- pantur.

Longe alia ratio eorum aetuum est, qui testibus Philastro*), Ioanne Thessalonicensi*), Photio*) una eum actibus gnosticis Petri aliorumque apostolorum in haeretieorum usu fuerunt. ex his Nicephorus fragmentum aliquod nobis seruauit, in quo ϑηριο- μαχέα apostoli Ephesina deseribitur?*). quae in iisdem aetibus de laetis unda ex apostoli eeruiee profluente narrantur, eorum memoria saepenumero a scriptoribus eeelesiastieis repetitur. perhibent hane narrationem ex scriptoribus graecis Macarius Magnes*), Pseudochrysostomus?), Menaea Graeeorum!?), ex seriptoribus latinis Pseudaugustinus in sermone I im natal.

-----.-ἰ.. ——— 1..ὍΧὕθ0.

1) Hist. ecel. ΠῚ, 3, 5 οὐδὲ μὴν τὰς λεγομένας αὐτοῦ (Παύλου) πράξεις ἐν ἀναμφιλέχτοις παρείληφα. TIL, 95, 4 ἐν τοῖς νόϑοις κατατετάχϑω χαὶ τῶν Παύλου πράξεων 5X γραφή (hbri nothi paulo infra τοῖς ἀντιλεγομένοις adnumerantur).

3) apud Crednerum Geschichte des neutest. Kanon (ed. Volkmar)

p. 177. actus. pauli uer. IHIDLX.

*) apud Cotelerium Patres apost. ed. Clericus I, 197 et Crednerum l. e. p. 240 sq.: 19" Παύλου πράξεις,

Ἢ Haer. 88.

*) praef. libri de dormitione Mariae 1, c.

9) Byblioth. cod. 114,

7) Hist. eccl. IL, 25.

*) IV, 14 Opp. p. 182 ed. Blondel (sermo est de Petro et Paulo apostolis) ó μὲν γὰρ τῆς χεφαλῆς τμηϑεὶς αἵματι καὶ γάλωετι τὸν ὄφιν εἰς λιχνείαν ὥσπερ ἐδελέασεν, Ó δὲ τῷ σταυρῷ τοῦτον εὐτόνως συνέκοψεν.

?) Hom. in app. principes Opp. VIII, 2 p. 10 ed. Montefale. Παῦλος δὲ ὁ τρισμαχάριος τὴν κεφαλὴν ξίφει ἀπετμήϑη .. . ποῖον ξίφος διῆλθεν ἐκείνου τὸν λάρυγγα . «. ποῖος τόπος τὸ σὸν ἐδέξατο αἷμα, τὸ γαλαχτοειδὲς ὁραϑὲν ἐν τῷ χιτῶνι τοῦ σὲ ἀνασχολοπίσαντος:

1) Men. Iunii ed. Venet, 1683 p.ox': xal ἐν Ῥώμῃ καταντήσας... ἐχεῖσε τὸν βίον κατέλυσε χρόνον ὕστερον μετὰ Πέτρου τὸν αὐχένα runóels. ix δὲ τῆς πληγῆς ἀπορρεῖσαι φασὶν αἷμα σὺν γάλακτι.

PROLEGOMENA XIII

app. Petri et Pauli!?), Gregorius Turonensis?) ex eodem fonte hausta sunt quae loannes Chrysostomus de pincerna Neronis per Paulum ad fidem conuerso tradit?). quibus for- tasse addere licet quae apud eundem scriptorem de con- eubing imperatoris, de praefecto carceris et de Agrippa prae- feoto urbis itidem ad saera Christiana adductis leguntur!), quamquam ille actorum textus quem nunc in manibus habemus a Chrysostomi narrationibus plus minus discordat. Chrysostomum rursus Michael Glycas secutus est5) ^ acta Petri et Pauli gnostiea uitam et passionem utriusque apostoli seorsim de- seripserunt, Paulumque post Petri demum mortem Romam uenisse tradiderunt. unde orta est opinio illa, in Gelasii decreto haereticis tributa), quae tamen interdum etiam apud catholicos scriptores occurrit, Petrum et Paulum seilicet eodem quidem anni die, sed non eodem anno mortem oppetiisse?).

') Sermo 201 Opp. V append. col. 287 de Pauli uero ceruice cum eam persecutor gladio percussisset, dicitur fluxisse magis lactis unda quam sanguinis.

3) Glor. martyr. 1, 28 (p. 504 ed. Krusch) ex cuius sacro corpore lac defluxit et aqua.

*) Hom. 46 in acta app. (Opp. IX, 349) λέγεται Νέρωνος xai οἰνοχόον xal παλλαχίδα ἀσπάσασϑαι. Hom. 10 in 2. Tim. (Opp. XI, 722) ἐπειδὴ δὲ τὸν οἰνοχόον αὐτοῦ (Νέρωνος) χατήχησε, τότε αἰτὸν ἀπέτεμεν.

5 aduers. uitup. uitae monast. I, 3 (Opp. I, 48) οὗτος ὁ Νέρων τὸν μαχάριον Παῖλον .. . τοιαῦτα ἐγχαλῶν . . . παλλαχίδα γὰρ αὐτοῦ σφόδρα ἐπέραστον πείσας τὸν περὶ τῆς πίστεως δέξασϑαι λόγον, ἔπειϑεν ὁμοῦ χαὶ τῆς ἀχαϑάρτου συνουσίας ἀπαλλαγῆναι ἐχείνης" τοιαῦτα γοῦν ἐγχαλῶν ἐχεῖνος . .. τὸν Παῦλον... τὸ μὲν πρῶτον ἔδησεν ... τέλος ἀπέχτεινεν. Hom. 8 in 1. Tim. (Opp. XI, 673) προσέχρουσε γὰρ (ὁ Παῦλος) τότε τῷ Νέρωνι τινὰ τῶν ἀναχειμένων αὐτῷ οἰχειωσάμενος. Hom. XVI, 5 in Antiochen. (Opp. II, 168) μετὰ τούτων (τῶν δεσμέων) ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ διατρίβων τὸν δεσμοφύλαχα ἔπεισε, μετὰ τούτων τὸν ᾿Αγρίππαν ἐπεσπά- σατο, μετὰ τούτων πολλοὺς μαϑητὰς χατεσχείασεν ὁ Παῦλος.

5) Chron. p. 439 &q. ed. Bonn.

9) Decret. Gelasii apud Credner. l. c. p. 190 sq. (Thiel epp. Pontif. 1, 455) (Petro) addita est etiam societas beatissimi Pauli apostoli, uasis electionis, qui non diuerso, sicut haeretici garriunt, sed uno tempore, uno eodemque die gloriosa morte cum Petro in urbe Roma sub Caesare Nerone agonizans coronatus est.

7) Pseudaugustini sermo V in natale app. Petri et Pauli in August. Opp. t. V append. col. 241. sermo XIX in nat. app. Petri et Pauli in Maii Nova Patr. Bybl. I, 1 p. 40. Prudentius Peristephan. hymn. 12 u. 8—28 (p. 152 sq. ed. Heins.) Nicephor. H. E. II, 37. Michael Glycas chron. p. 437 sq. ed. Bonn. Symeon Metaphr. in Act. S8. Iun. t. V

XIV PROLEGOMENA

1, Aeta Petri et acta Pauli gnostica.

Passiones Petri et Pauli quae Lini episcopi Romani nomine feruntur primus edidit Iacobus Faber Stapulensis ad caleem commentariorum in epistulas Pauli, qui prodierunt anno 1512, iterum typis expressi sunt 1515 uel 1516!). utramque pas- sionem Faber si ipsum audire uelis *ad castigatiora exemplaria recensuit; si uerum quaerimus, de codieum manuscriptorum auetoritate nihil eurauisse dicendus est; sed ut illius temporis litteratores solebant, textum sescenties emendauit et ad stili elegantiam quam quinti decimi et sexti decimi saeculi homines affectabant accommodauit.

Sie p. 1 l. 6 seribit »eracu/a ostensa pro mzraculorum ostenta l]. 7 et diuersa pro seu aduersa immo diuersa 1. 9 post passionem quoque multiplicem et flagellorum acerbitatem pro post passtonum quoque multiplicum , . . acerbitatem p. 2 1. 4 /|uxu pro ffuxu l.16 »omina pro uocaóuía 1. 20 adznuicem pro alterutrum p. 3 l.4 se proripere pro proripere 1. 6 conuentre pro coire 1. 16 ad inquinamentum flectere pro ad tnquinamentum commixtionis fn- Jfectere p. 4 1. δ maerore confectus pro maerore affectus 1. 7 delinimentis ac toto conamine refragari tentabat pro del. a coepto con. refr. temptabat 1. 19. windicaturus esset pro utndicaret ibid. reddidit responsum pro reddidit mandatum l1. 292 aufugerat pro auerterat ibid. adhaesi? pro adAaeserat p. b l. 2 znmnotescere fecit pro zwnotuit 1. 3 im consessu pro zm comuentu senatus l 4 ad per- suasionem urbis aeternae pro ad. peruersionem u. ae. l. 5 eman- cipat pro »tancipat 1. 9 sub occasione in senatum uemt pro sub occa- sione senatus inuenit 1. 10 innotescere . . . fecerant pro zunotuerunt l].17 mec mos mec illos pro me mos ac ios p.6 1.1 Jeuauerunt uocem pro Jeuauerunt planctum]. 1 Βα. ubi sunt uerba pro ubi

p. 423. Ioann. Zonaras II, 479 ed. Bonn. Gregor. Turon. glor. martyr. c. 98 (p. 504 ed. Krusch) Isidor. Hispal. de uita et obitu sanctorum (in Monum. Patr. orthodoxographis Basil. 11, 597). Arator ad Vigil. et Florian. de apost. hist. lib. II in Bibl. Patr. Max. Lugd. X, 141.

1 S, Pauli epistolae . XIV. ex uulg. editione, adiecta intelligentia ex graeco cum commentariis lacobi Fabri Stapulensis . . . accedit ad calcem Linus episcopus de passione Petri et Pauli ex graeco in. latinum conuersa. sub finem libri leguntur haec Hoc opus illustratore Christi

. absolutum fuit in coenobio S. Germani iuxla Parisios a. 1512 et eodem anno circa natalem dominicae de purissima uirgine natiuitatis diem ex officina H, Stephani emissum fol.

PROLEGOMENA XV

sunt uerba modo 1, 7 in faciem pro ante factem ibid. procidentes pro cadentes 1. 10 8qq. eur quos... peperisti (om sequenti quos) 0. H0$ ... ee mutata uerborum Struetura pro cwr "os

Mr quos .. . exponis |. 10 recenter pro nouzter 1. 15 Βα. jndulserat pro se . . . zndulserat 1. 21 magistratibus pro »αρὶ- strianis 1. 2b regis iussione te impeteret pro regis tussto te zmpe- tere? (mutato subiecto) p. 7 1. 1 Zzéere pro Zzcentzose 1. 5 sq. uw qui pro u£ quia 1. 8 mon iam .. . quam pro non tantum ... quam ]l. 10 semio ualde confecti pro affect? ibid. genasque uel- lentes pro genasque scindentes 1.16 solatto destituta pro so/atto desolata ]|. 16 sq. accelerare festtna pro accelera festimmare l. 19 ura modum pro wtra humanum modum p. 8 1. 14 sq. quorum fides expedit roborari pro quorum fides expetit roborari l. 18 sermone pro amsmonitione p. 9 l. lanquam pro quas: (sic fere semper) l. 11 awdaczza pro fidutia l. 19 decipienttum pro deceptorum p. 10 1. 11 eructfig? fecit pro cructfigz $ussi? p. 11 l. lq. Zumultuantibus uocibus plebis adzmuicem ro tzncondttis uocibus plebis 1. 13 sq. in loco Matth. 96, 53 textum uersionis uulgatae substituit l. 16 Nauwsmackia pro Naumackiae p. 12 1.1 zu "onte pro zm montem 1. ll euenturum pro uenturum p. 13 l. 7 a dominio diaboli capttuantis (cum E) pro a dom:nio dia- 6olicae captiuitatis 1. 11 sq. a populo salutartter depellts pro poculo. salutari depellis 1. 24 auocate addit ad :/ud quod tn- uistbile est p. 14 1. 18q. quid es? quod tempus atteritis pro quid est quod tricatis 1. 8 aq. μὲ spirituali adhaeream domino pro ut spiritu adh. domino 1. 8 est cructfixus pro dignatus est pati 1. 13 mysterialiter pro. mirabiliter p. 15 l. 11 contabescerent. animo pro deéescerent p. 16 1. 4 ex uero Jumtne pro de uero [umzre l. 6 existens pro existis 1.8 principale (cum G) pro frznctpale suum l. 9 cuzus lapsus stgnificat speciem. pro cuius lapsus significatur specie l. 14 sq. iw quo tu . . . quos tnuenisti pertturos pro tn quo fu nos . . . tuuenisti et. perituros 1. 16 quibus est. audire promptum pro quibus est proprium audire p. 17 l. 10 8q. ?rae- sentia uidelicet ut aeterna et aeterna. ducebantur ut. praesentia. et dextra sinistra pro praes. uid. pro sinistra et quae pro sinistra ducebantur aeterna 1. 26 sermo solidus et utuus pro sermo unus et solus 1. 27 ceterum pro siquidem p. 18 1. 2 naturalia crucis pro lateralia crucis p. 19 1l. 2 amicabilzs actor. et praefector. pro amicus auctor et perfector 1. 12 εἰ aeterna refectio pro aeternae uitae refectio p. 21 l. 10 sq. suffragiis sancti Petri . . . con- firmata est pro. meritis s. Petri ... confirm. est. hue accedunt

AW . PROLEGOMENA

multa alia quae non notaui. ordo uerborum ubi durior uide- batur eorreetus est, partieulae hie adduntur illie immutantur, pronomina inter se permutantur ete.

Fabri editionem repetiuerunt Guilelmus Malerbault (Parisiis 1566), Laurentius de la Barre (Parisiis 1583) et Bybliothecae quae uoeantur Patrum quarum nouissima est Bybliotheca Patrum maxima Lugdunensis (tom. II p. 67—73). textus cum iterum iterumque prelo mandaretur innumeris maculis conspersus et typographorum erroribus inquinatus est.

Passio Petri apostoli in plerisque eodicibus a Lino episcopo graece conseripta et orientalibus eeclesiis tradita esse dicitur. idem interdum non solum passionis Pauli, sed etiam uitae Petr quae Abdiae nomine fertur codicibus inseribitur. in ali- quot eodicibus huius uitae etiam praefatio quae uerbis *Licet plurima de apostolicis signis' incipit, epistula Lini uocatur. unde concludere licet Lini nomen primum passioni Petri addi- tum fuisse et postea demum eum ad passionem Pauli tum ad Abdiae quem uoeant librum translatum esse. quod autem Linum illum passionem graece composuisse dicunt, id certe non ita aeeipiendum est, ut ipsum illum textum quem hodie Lini nomine legimus graecis litteris conscriptum fuisse credamus. rectius iudieabis, si eum ex antiqua aliqua graeci libri uersione eonfeetum, multis additamentis auctum et quod ad uerborum ordinem attinet nonnihil immutatum, paraphrastae. potius quam translatoris opus esse statueris. ita quae statim ab initio passionis usque ad primi eapitis finem leguntur, deinde quae eapite V de eustodibus carceris narrantur, genuino textui adieeta sunt. uerum is qui passionis textum in nouam formam redegit non solum multa addidit, sed etiam passionem ab ante- cedentibus aetorum partibus abseidit.

Integer ut uidetur miraeulorum textus, quatenus quidem Romae inde ab aduentu apostoli usque ad mortem eius in urbe patrata sunt, in codiee latino Vercellensi nuper repertus est. translatio latina non eadem est atque ista quae apud Linum quem uocant legitur. etenim $i utrumque passionis textum eomparaueris, statim intelleges, non duas esse eiusdem latinae interpretationis propagines, sed duas graeci textus inter- pretationes latinas, eura stilo uerbis diuersissimas!), accedit

*) Videsis utriusque textus collationem quam institui in libro meo supra memorato Il, l p. 109 sq.

PROLEGOMENA X VII

quod ne graeci quidem libri ex quibus latinae ueraiones con- fectae Sunt, eundem uerborum tenorem seruauerunt. extrema &ctuum Vercellensium pars quae passionem apostoli complecti- tur etiam graeca, slavica, aethiopicea, sahidiea lingua ad nos peruenit. hi textus omnes eandem narrationis speciem atque fornam praebent, multo illam quidem Pseudolini historia breviorem, quae licet nonnumquam uera seruauerit, tamen permultis locis ex textu prolixiore non solum leuiter et incondite excerpta sed etiam ineptissime decurtata et mutilata est. textus graecus, quem nuper ex codice Patmio in publicum proposui), etiam in codice bybliothecae Batopedianae reperitur, ubi passioni apostoli multa praemissa sunt quae iisdem fere uerbis etiam in Vercellensi codice latino leguntur. Illius autem textus non ea eum uersione Vercellensi cognatio est, ut hane ab illo originem traxisse credamus. uterque enim textus eiusdem quidem íamiliae est, a prolixiore textu quem Lini aiunt satis diuersae; sed mox hie mox ille ad alterius familiae textum propius aecedit. itaque uersionem Vercellensem quamquam ex graeco translata est tamen non ex Patmio graeco translatam esse apparet. imo uero dubitare lieet, num graeca Patmia ori- ginalis auctoris sint, an litteratoris euiuspiam paullo recentioris aetatis, qui librum a Latinis acceptum suis studiis patriae rursus uindicauerit?).

Prolixioris textus uerba iam tertio uel quarto saeculo latine reddita sunt: nam ut supra monuimus iam Ambrosius Medio- lanensis latina huius recensionis quam uocant uersione utebatur. eundem textum porro auctor anonymus uitae Petri, quae in pas- sionum apostolorum collectionem Abdiae Babylonio adscriptam recepta est, sub finem saeculi sexti ad historiam ab ipso con- cinnatam adhibuit. addas actorum Nerei et Achillei compositorem, qui saeculo ut uidetur quinto in epistula quadam Marcello Petri discipulo subdita passionis textum commemorat, quem Linus graeco sermone ad ecclesias orientales scripserit. neque tamen hic prolixior textus, sed breuior ille quem codex Patmius graece, codex Vercellensis latine perhibet, ad orientales ecclesias Aegyptiorum, Aethiopum, Ruthenorum septentrionalium pro- pagatus est. latina translatio iam in saeculi septimi codice

— —Ó— —À—

? in annalibus meis quibus inscribitur Jahrbücher für protestan- tische Theologie 1886 p. 86 sqq. 7) cf. quae exposui in libro meo supra indicitato p. 619 sqq. II

XVII ^ROLEGOMENA

Clementis Recognitionibus subieitur; fortasse multo antiquior fuit!) uterque textus et graecus et latinus stili rusticitate orationisque insulsitate uehementer differt a prolixioris sermone non eleganti eo quidem sed sano et composito.

Actorum Pauli fata non omnino eadem atque actorum Petri fuerunt. uterque textus non eiusdem originis est. gnostiea enim traditio uitas apostolorum non ut eatholica coniunctim sed seorsim enarrauit. Paulus Roma diseessisse fertur ante- juam Petrus in urbem ueniret, et post illius demum mortem ut et ipse martyrium pateretur rediisse dicitur. res et per- sonae fabularum diuersae sunt. sed aeeuratam historiarum eomparationem instituere nequimus. nam si fragmentum illud a Nicephoro seruatum et incertissima illa uestigia quae apud Chrysostomum inueniuntur omittas, nihil ex aetis Pauli nisi una passio ad nostra tempora peruenit. passionis autem recen- sionum longe alia ratio est atque passionis Petri habemus sane etiam passionis Pauli duplicem narrationem, unam pro- lixiorem alteram breuiorem. illa latine tantum, haec graece, latine, slauiee, sahidiee, arabice, aethiopice nobis prodita est. graeca passionis Pauli in iisdem eodieibus Patmio et Bato- pediano reperta sunt, qui etiam martyrium Petri exhibent. quae uero de passionis Petri breuioris historia latissime inter orientales ecclesias sparsa exposui, ea magnam: partem etiam in breuiorem Pauli passionem conueniunt. ambae igitur eum simul a Graecis ad orientem perlatae sint, iam apud Graecos inter se coniunetae et in eam formam quam mune legimus redactae esse uidentur. sed inter prolixiores passionum textus nulla cognatio est. accedit quod passionis Pauli non duas sed unam tantum latinam translationem habemus. breuior enim textus, euius fragmentum aliquod im tribus codicibus Monacen- sibus Mareelli libro quem uocant praemittitur, non ab alio interprete ex graecis in latina conuersus, sed a breuiatore quodam ex ipsis latinis uerbis quae apud Pseudolinum leguntur excerptus est. interdum uterque textus uerborum tum delectu tum ordine differt, ita ut alterius uersionis uestigia repperisse fibi uidearis; plerumque famen tanta est utriusque eonsensio quae dubitationi uix ullum loeum relinquat?). difficilius est de graeci textus origine aliquid eerti statuere. inter hune enim

Ὦ ef. quae exposui l. &. p. 100 sqq. Ἢ ef. librum meum indicitatum p. 142 &qq.

PROLEGOMENA XIX

et fragmentum Monacense eadem fere intercedit necessitudo atque inter graeca passionis Petri et textum Vercellensem. iam uero si textus Monacensis ex Pseudolini libro decurtatus est, quid tandem de graeci origine dicamus? concedamus oportet, Patmia graeca ex latina translatione iterum translata 6886. quae sententia etiam aliis argumentis confirmari uidetur. nam primum quidem uerborum usus et structura cum in passione Petri tum etiam in passione Pauli saepissime latinum potius quam graecum auctorem redolet. «deinde nusquam si quid uideo latina uerba ex graecis, haud raro graeca ex latinis emendari uel illustrari queunt. textus Batopedianus Patmio prolixior partim propius ad Pseudolinum accedit, partim inter- polatus et a paraphrasta exornatus est. sed latini sermonis indiciis pariter atque Patmius scatet.

De tempore quo passionis Pauli textus compositi sunt simi- liter atque de Petrinis textibus iudieandum est. prolixior passio haud multo post prolixiorem Petri passionem quinto saeculo uel sexto ineunte scripta, uel potius de integro actorum libro sublata esse uidetur. breuior textus ne dicam eiusdem concinnatoris, certe eiusdem aetatis est atque breuior illa uitae mortisque Petri narratio.

Passionis Petri prolixioris codices manuscriptos, quo- rum raritatem olim Faber deplorauit, adhibui hos:

4A — cod. Paris. lat. 9737 (suppl. 1. 1674) membr. saec. XII f. 70: passio sancti petri apostoli secundum linum. papam.

B - eod. Paris. lat. 12602 (Sangerm. 491 olim 473) membr. saec. XII fol. 6* martyrium bcati petri apostoli a fno episcopo conscriptum.

C — cod. Paris. lat. 12611 (Sangerm. 498 olim 470) membr. saec. XII fol. 1457P. inscribitur passioni ut in 7.

D — cod. Paris. lat. 12615 (olim Corbei. postea Sangerm. 490) membr. saec. XII/XIII fol. 107. inscribitur passioni utin £C.

E - cod. Paris. lat. 5273 (olim D. D. de Bethune Reg. 3858. 2850) membr. saec. XIII ineuntis fol. 8'^ ;^artyrium óeati petri apostoli a limo papa graece conscriptum et orientalibus ecclesits traditum.

G — cod. Lond. Add. 9959 membr. saec. XII fol. 257 »r- tyrzum sancti petri apostolt a. [ino episcopo romano greca limgua conscriptum et ecclesiis orientalibus destinatum.

L — cod. Lond. Arundel. 169 membr. saec. XII fol. 27 2asszo

sancti petri apostoli tercio kalendas τι. II*

XX PROLEGOMENA

His codicibus accedit H — eod. Barberin. XXXIII, 118 ex schedis Lucae Holstenii, qui codex cum fere semper eum Fabri textu impresso conueniat, facile intellegitur eum ex illo ab Holstenio descriptum esse. inscribitur: ὅσα! Lini Romani pontificis de passione S. Petri apostoli ad ecclesias ortentales liber.

Codicem 44 Maximilianus Bonnet descripsit; codicem 2 Henrieus Gelzer, eodd. C, D, ΕΞ, G GGundermann, codicem Z Edgarus Fripp discipulus carissimus in meum usum eontulerunt. apographi Holstenii descriptionem Ioannes Schmidt qua est in me beneuolentia mihi transmisit. / littera signaui editionem principem Fabri Stapulensis.

Textum his subsidiis constitutum prelo mandaturus noti- tiam accepi quinque aliorum codicum qui in Analeetis Bollan- dianis et in eatalogo librorum hagiographorum bybliotheeae Regiae Bruxellensis enumerantur.

Sunt autem hi: eod. Bruxell. 5519—26 saec. XII f. 53" »nartyrium S. Petri a. Lino. papa. Romano graeca. [ngua con- seriptum et orientalibus ecclesiis destinatum; cod. Bruxell. 7482 saec. XIII f. 2257; cod. Bruxell. 9742 f. II" (82ec. XV) — 4" (saec. XII); cod. Bruxell. 11550—565 saec. XIII ineunt. f. 94: —97'; eod. Leodiens. 57 saec. XIV f. 237. quorum eodicum is quem primo loco eommemoraui notatu dignissimus et eodiei simillimus esse uidetur. piget me sero de eo audiuisse eumque ad passionis textum recensendum adhibere non potuisse.

Sub finem passionis multa leguntur, quae in uirtutum Petri librum Abdiae adseriptum transierunt. cuius textus duplicem formam habemus; alteram breuiorem, quae apud Lazium (Abdiae episc. Babyloniae historia certaminis apostolici Basil. 1551) et apud Fabricium (cod. apoer. N. T. II 402 sqq.), alteram quae apud Mombritium (in sanctuario t. II f. 1967 B 8qq.) impressa est. ex Pseudolini libro omnia desumta sunt quae apud Fabricium inde a uerbis zngens subito populi concursus factus est 438, 16 usque ad finem reperiuntur, ita tamen ut textus saepe in breuiorem formam redaetus sit. uberiora exstant apud Mombritium, qui post uerba pos? Aaec autem Petrus Romam uentens (— Fabricii 429, 1) quaedam addit de feminis quae munda eorpora seruare cupiebant. inde a uerbis az£e onmia castitatis gratiam pectoribus eorum inserebat usque ad uerba £w»c Agrippa gratulatus est qum quod optabat Petro sub occasione inuenit narratio Pseudo- lini de quatuor Ágrippae eoneubinis excerpta est. deinde post

PROLEGOMENA XXI

uerba Pseudo-Hegesippi (— Fabricii 438, 14) legimus haec: Jtaque Petrus reuersus intra urbem Romam cum gaudio narrabat fratribus, quod ei obutus fuisset dominus lesus, et declarasset ei quod rm ipso esset terum crucifigendus.. quibus cum manifestasset passtonem suam, fletum omnes et ululatum emiserunt. sequuntur uerba Pseudo-Lini paucis tantum omissis, quae ad orationem apostoli et ad uisionem Marcelli pertinent. finitur epitome his uerbis: s/atimique ut. plebs ominis respondit amen, Petrus reddidit spiritum. el in. hac. plebis confessione migrautt αὐ Christus. statmique Marcellus uon. exspectata alicuius. sententia . . . indi- cau, quorum fides . . . confirmata est. in. nomtne . . . esu Christi et im sanctificatione. spiritus. sancti cut est honor . . . tn saecula saeculorum. amen.

Codicum manuscriptorum binae familiae sunt, una quae codice 41, altera quae codd. &CDEGL exhibetur. optimum textum praebet cod. 44. nonnumquam singula uel plura uerba omisit, ordinem uerborum mutauit; raro a communi lectione reliquorum codicum textusque a Fabro impressi discedit. interdum cod. 4 propius ad textum impressum accedit, non solum in ordine uerborum sed etiam in ipsa lectionum uarietate. ex alterius familiae codicibus codd ΔΩ inter se arctissime cognati sunt, ita tamen ut eod. P interdum eum cod. 44 faciat, dissentientibus reliquis. rarissime lectiones habet quae neque in 4 neque in CD reperiantur. cod. D fere semper textum codicis P sequitur. cod. C multis locis corruptus est, saepe scribendi genere a reliquis discrepat, interdum sed raro cum cod. £ consentit. cod. E melioris notae est; propius ad textum editionis principis accedit, saepe textum codicis 44 uel consentientes lectiones codicis 4 et textus impressi confirmat. codices GL medium fere locum tenent inter codd. ACD et cod. E. ubi G et L inter se differunt, prior eodex plerumque lectionem reliquorum eiusdem familiae testium seruat. textus editionis principis ex codice nune de- perdito haustus est, qui recensionem textus multis locis singu- larem praebuit, interdum cum cod. 44 uel cum codd δ), saepius cum cod. Εἰ uel EG uel EGL coneordauit. deficiente codice textus Fabri genuinus codicis instar est; quae Fabrum secutae sunt editiones typographorum erroribus scatentes prorsus negle- gantur oportet. apographi Holsteniani lectiones ex Fabri edi- tione paucissimis mutatis petitas exempli causa ab initio et ad finem textus à me prelo mandati adnotaui. in textu consti- tuendo hane regulam obseruaui, ut plerumque codicis 44 aucto-

XXII PROLEGOMENA

ritatem sequerer, exceptis iis locis in quibus reliqui textus ad unum omnes inter se consentirent. textum concordantem codd. AEGL contra BCDf, codd. 4B eontra CDEGL/, codicis 4 et textus impressi contra omnes reliquos codd. retinui.

De orthographia pauca monenda sunt. scripsi cum plurimis optimisque codicibus adquiescere, adspicere, admonitto sed astare, asserere, attingere, approptuguare, astrictus, annunctare, collaetart, zccirco alia. item recepi codicum autoritate fretus scripturam conubium, pelex, expirare, exequi; scripsi porro fidutia, temptare, dasupnare, delinire, delinimenta, liniamenta, quatinus, rumphaea, non quod eius modi formas praeferendas duxissem, sed quia codieum me eommouebat consensio!) eadem de eausa etiam barbarum nominatiuum .Yazdz?s pro Aandippe uel potius Aan- (hippe non tetigi. litterarum uocalium ae et e permutationem ut Cesar, federe, ledere saepissime in codicibus oceurrentem?) non nofaui; neglexi etiam formas illas »c/t, »:c/:/, quibus codd. ACDE sexeenties utuntur3). diligentius alibi seripturam codicum notaui, ut a»tirabilis in ACGL, ammonitto ii CDGL, ?dcirco in DEG, blandiciae, racionabiliter *), optinere, optulerit in. CG, oótabant in 725), spectes in. C alia.

quod ad res grammaticas attinet, imprimis coniunctionum et aduerbiorum usus a consueto differens notandus est. pro &ccusatiuo cum infinitiuo coniunctiones q«od (post uerba dicendi uel seiendi) 8, 11. 10, 1. 13, 25 qa 3, 7. 5, 8. 20, 3 et quo- μία»! 6, 2 (Roensch Itala und Vulgata 402) interdum occurrunt; semel μαι φηδ postpositum 7, 23 (cf. Kühner, ausführl. lat. Grammatik IT, 715). animaduertas porro coniunetiones quazinus — quomodo 4, 16 (Roensch 401 Woelfflin Archiv V, 407 &qq.), non modo . . . quin. ctiam 4, 8 sq., ni/alomtuus — tamen 4, 20, seu et — atque δ, 1. ut quid — cur 10, 14, siquidem — nnurum 17, 11; 27; aduerbia superenunenter. 2. 1, alterutrum τῆς inutcem 2, 20 (Roensch p. 275), »odo τῆς nunc 7,2, κοΐ — potius 7, 14,

!) de assimilatione adhibita uel neglecta uide Neue, Formenlehre der lut. Sprache ed. 2 II, 706 sq.; de consonurum c et ! permutatione uide Schuchardt, Vocalismus des Vulgaerlateins I, 153 &q.; de formis temptare, damnare Schuchardt I, 149. III, 77; de formis delinire, linianenta Schuchardt I, 488, de forma quatinus Schuch. I, 399, de rumphaea Schuch. II, 115. ΠῚ, 203.

3) cf. Schuchardt 1. s. I, 223 sqq.

3) Schuchardt II, 526. III, 311 sq.

3) Schuchardt I, !53 34.

δὴ) Schuchardt I, 125 544.

PROLEGOMENA XXIII

modicum — pauíum 11, 3 (Roensch 334 sq. Helmreich in Woelff- lini Archiuio II, 129), sius — potius 21, 7, parum — parumper 22, 16. addas praepositionem duplieem 4e su caelo 3, 15, adiectiua omnimodus 3, 1, nimius — summus 6,8; genetiuos zz/o- centum 9, 18 (cod 71), potentum 10, 14 (sed potentium CE). prae- positionum structura, casuum usus in codicibus nostris fere nus- quam a regulis graminaticis abhorret. fere nihil notandum uidetur nisi de Ao» 4, 19 in codd. BCD, μὲ saíluatione pro in saluationem 7, 9 in codd. AC. coniunetiuus plusquamperfecti pro imperfecto semel occurrit: 3, 21 ^o?uzsse/; structurae uer- borum inusitatae aunt s/aóz"da moscuntur 8, 16, praetendere noscuntur 18, 8 dignus cum infinitiuo 10, 7; graecum morem sapiunt gJoriari im aliqua re (καυχᾶσϑαι ἔν vivi) 10, 3. et. in- finitiuus quem finalem dicunt czuczfig? 7, 28.

Pseudoabdiae ex passione Petri excerpta haud ita multum ad textum constituendum faciunt. nihilo tamen minus uarie- tatem scripturae apposui. usus sum quin jue codicibus, in quibus uberior textus Abdianus exstat: codd. Barberin. XII, 28 saec. XI, Vatican. 1190 saec. XII, Regin. Suec. 541 saec. XII, Laurent. Plut. XXX, 4 sin. saec. XI, Regin. Suec. 539 saec. XIII/XIV. signaui literis minusculis a, 2, c, 2, «e. ceodieum collationem Ioanni Schmidt aeceptam refero. quae ex Abdia attuli critico qui ad Linum pertinet apparatui non immiscenda sed subicienda, et linea transuersa segreganda curaui.

Passionis Pauli prolixioris tot codices exstant in bybliothecis, quot uix possis litteris consignare. ad textum constituendum adhibui uiginti octo, ita tamen ut praestantiores quosdam seligerem, quorum uarias leetiones per totum librum notarem. reliquorum satis habui specimina partim longiora partim breuiora apponere.

A — cod. Paris. lat. 5343 (de la Mare 384 Heg. 4489. 8) membr. saec. XI f. 84:

B —: eod. Paris. lat. 12602 (Sangerm. 491 olim 493) meiubr. saec. XII f. 12*

C — cod. Paris. lat. 12611 (Sangerm. 498 olim 470) membr. saec. XII exeuntis f. 151"

D -— eod. Paris. lat. 3778 (Colb. 3294 Reg. 4042. 3) membr. saec. X f. 32"

E — eod. Paris. lat. 5273 (olim D. D. de Bethune Reg. 3858. 2850) membr. saec. XIII ineuntis f. 16:

£F — cod. Paris. lat. 15437 (Sorb. 1047) membr. saec. XI f. 47"

XXIV

G — cod. Paris. lat. 11760 (Sangerm. 495 olim 462) membr. saec. XI f. 66"

H —. cod. Paris. lat. 5274 (Colb. 2532. Reg. 3859. 3) membr. saec. XII f. 2*

7 — cod. Paris. lat. 12615 (olim Corbei. postea Sangerm. 490) membr. saec. XII/XIII f. 18:

K

--π xXovozEERN

| FUE d dH d B UH JH UN UN UN P D d Nd I

K "C Vo er

Qu, N

f

eod.

— cod. eod. cod. eod. cod. cod. eod. cod. eod. eod. cod. cod. cod. cod. eod. cod. cod. eod. cod.

PROLEGOMENA

Paris. lat. 14363 (S. Vietor. 189) saec. XII f. 131* Londin. Arundelian. 169 saec. XII f. 10" Montepessul. H. 14 saec. XI f. 7:

Casanat B. I. 4 saec. X/XI f. 14:

Vatican. lat. 1193 saec. XI'XII f. 96"

Vatican. lat. 1972 saee. XII f. 80:

Sessorian. 5 saec. XI f. 1637

Regin. Suec. 541 saec. XII f. 11675

Regin. Suec. 539 saec. XIII'XIV f. 116: Barberin. XII, 29 saec. XI f. 1877

Vallicell. lat. Tom. I saec. XI/XII f. 206" Vatican. lat. 1190 saec. XII f. 2378

Amiatin. 9 saec. XI f. 291:

Laurent. Plut. XX, 1 saec. XI f. 167:

Laurent. conu. suppressi 298 saec. XIII f. 112 Londin. Add. 9959 saec. XII f. 31:

Londin. Cotton. Nero E. 1 saec. X f. 249: Casin. 142 saec. XI p. 20 (Bibl. Casin. III, 1, p. 266) Casin. 149 saec. XI p. 32 (Bibl. Casin. III, 1, p. 302)

— editio princeps Fabri Stapulensis ρ — passio breuior tribus codicibus Monacensibus seruata. Praeterea multorum aliorum codicum quibus sigla singu- latim addere supersedi specimina quaedam tum ab initio tum ad finem libri adhibui. sunt autem bi:

Paris. f. 1937

lat. 5229 (Colb. 81. Reg. 3654. 6) saec. XII/XIII

. Paris. lat. 5223 (olim Bigotian. 171) saec. XII/XIII f. 83*

. Paris.

lat. 5280 saec. XIII f. 2797 (fragmentum; desinit

16, 20 in uerbis zgne cremar!) . Paris. lat. 5296 (Colb. 53. Reg. 3593. 9) saec. XIII f. 80" . Paris. lat. 5306 (Colb. 775. Reg. 3654. 4) saec. XIV f. 141"

. Paris. . Paris.

lat. 5312 saee. XIII f. 1047 lat. 5357 (ex bibl. Putean. Reg. 3899) saec. XIII

f. 167"

. Paris.

lat. 10864 saec. XIII f. 68"

PROLEGOMENA XXV

cod. Paris. lat. 11753 (Sangerm. 74) saec. XII exeuntis f. 15*

cod. Paris. lat. 11757 saec. XIII f. 128*

eod. Paris. lat. 12604 (olim Corbei. Sangerm. 489) saec. XIIT ineunt. f. 195

eod. Paris. lat. 13769 saec. XII f. 8:

eod. Paris. lat. 14301 (S. Victor. 371) saee. XI/XII f. 1

cod. Paris. lat. 14365 (S. Victor. 207) saec. XIII/XIV f. 237*

eod. Paris. lat. 15030 pap. 8866. XV f. 69*

eod. Paris. lat. 16737 saec. XII exeuntis f. 117"

cod. Paris. lat. 16821 saec. XII f. 487 (fragmentum; desinit 16, 20 in uerbis paulum uero decollar:)

cod. Paris. lat. 17630 saec. XIII f. 146"

cod. Vatican. lat. 377 saec. XII f. 85"

cod. Vatican. lat. 1188 saec. XV f. 8'

cod. Sessorian. 49 saec. XIII f. 176"

eod. Venet. Marcian. 118 saec. XIV f. 87^

cod. Casin. kk 792 saec. XI f. 7*

eod. Casin. 104 saec. XII (continet in folio qui libro manu- scripto antepositus est aliquot aetorum fragmenta, quibus commentarius interiectus est)

eod. Casin. N 419 saec. XIII f. 283" (fragmenta passionis notis interrupta)

cod. Florent. Laur. Plut. XX, 2 saec. XI f. 1927

cod. Florent. Laur. Plut. XX, 3 saec. XII/XIII f. 82:

cod. bybl. aedil. Florent. eceles. 133 saee. XI f. 157"

eod. bybl. aedil. Florent. eecles. 135 saec. XI f. 102"

eod. bybl. aedil. Florent. eccles. 136 saec. ΧΙ f. 249"

eod. Laur. conu. suppr. 231 saec. XIII f. 189*

eod. Mugellan. de nemore 13 saec. XI f. 149:

eod. Vallumbros. 665 (108) nune 474 saec. XII f. 33*

cod. Florent. bybl. nation. II—1— 412 saec. XIII f. 118:

eod. Monac. 4631 (Bened. 131) saec. XII et XIII f. 4

eod. Bern. 94 saec. XIII/XIV f. 105"

eod. Vindobon. (Lunaelac.) 3785 saec. XIV f. 148"

denique aliquot alios codices quorum specimina attuli nulla commemoro. sunt autem bi:

cod. Taurin. 218 K. II. 24 saec. XII f. 175'

cod. Londin. Harleian. 3043 8aee. XV f. 1917

eod. Londin. Harleian. 2801 8aec. XIII. XIV f. 97"

cod. Leodiens. 57 saec. XIV f. 265

eod. Bruxell. 64 8866. XII/XIII f. 1187

XXVI PROLEGOMENA

eod. Bruxell. 988—100 saec. XII f. 36"

eod. Bruxell. 380—82 saec. XV f. 85"

cod. Bruxell. 5519—26 saec. XII f. 58'

eod. Bruxell. 7482 saec. XIII f. 37: et f. 2297 (fragmentum)

eod. Bruxell. 8059 saec. NV f. 102:

cod. Bruxell. 9742 saec. XII f. 4"

eod. Bruxell. 11550—55 saec. XIII ineunt. f. 97:

eod. Bruxell. apud D. Phillipps sign. 372 saec. XV f. 487 (ef. catal. codd. hagiogr. Bruxell. passim)

Numerus septuaginta octo codicum fortasse multiplicabitur, 8i quis bybliothecas Galliae, Belgicae, Hispaniae et Italiae, quarum mentionem supra intermisi, accuratius peruestigauerit.

eodices A4BCDELMNRSTIT integri, codices FGZ7Z7KOPQ UWXYZA4O et ii quos deinde sine siglo enumeraui ex parte tantum collati sunt. codieem 7 contulit HGelzer, reliquos eodices Parisiaeos, eodd. LZ Londin., codd. Casin. 4286 GGun- dermann, eodd. Florentinos FRoediger, codd. /VOPQ Sessor. 49 Augustus Mau; cod. J7 integrum transscripsit MBonuet. codd. RSTTI collationem ISchmidt, codd. Londin. ΔΙ EFripp mihi transmisit. codicis Marciani Hermannus frater, Vindobonensis Siegfr. Mekler, Monacensis CKrumbacher, Bernensis Hermannus Hagen specimina exseripserunt.

Ex his eodicibus imprimis illos peruestigandos curaui, qui etiam passionem Petri quae Lini uocatur exhibent. in codd. BCIZ, qui utramque eidem auctori tribuunt, passio Pauli passioni Petri subnectitur; item in cod. 7 qui tamen Lini nomen utrimque omittit. iu eod. E iuter utramque passionem uirtutes Petri quae sub Abdiae nomine feruntur (inde a uerbis 7epore zgitur INeronis Caesaris) et sermo ad uincula Petri intereedunt; in codice Z mar- tyrium Petri quod Lini uocatur primum, passio Petri et Pauli quae Marcelli dieitur alterum, martyrium Pauli tertium locum obtinet. reliqui codices omnes passionem Petri quae Lino ad- scribitur omittunt, passionemque Pauli plerumque uirtutibus Petri subiungunt, rarius (ut codd. Paris. 5280 Sessor. 5 Casin. 142. 147 Venet. Marcian. XXI, 118 Vindobon. 3785 Harleian. 3043) post passionem Petri et Pauli Marcello adseriptam, rarissime (ut codd. Paris. 5312. 17630 Vatic. 377 Casin. kk 792) post Pseudo- hegesippi de morte utriusque apostoli narrationem ponunt. in iis codicibus qui utrumque Abdiae textum coniungunt, Lini nomen interdum utrobique (ut in eodd. Paris. 5296. 5306. 15769 Vatic. 1190. 1272), interdum ante solas Petri uirtutes (ut in ΖΔ, ΚΖ

PROLEGOMENA XXVII

Paris. 11757. 16737 Laur. Plut. XX, 3 Vallumbr. 665 Bruxell. 64) legitur. accedunt aliquot codices, qui Lini nomen uni Pauli passioni praefigunt, siue praemittunt siue omittunt Petri uirtutes, ut codd. Paris. 5312 (post Pseudohegesippi libellum) 14301. 16821 Vatic. 1188 (post uirtutes Petri) Bern. 94 (post Hege- sippum) Monac. 4631 Vindobon. 3785 (post passionem Petri et Pauli) Flor. Bybl. Nat. II—1—412 Casin. 142. 147 (utrobique post passionem Petri et Pauli) Bruxell. 380—82 (post uirtutes Petri) saepius uirtutibus Petri Abdianis seorsim exscriptis Lini nomen praemittitur; nonnumquam praefatio illa quae in- eipit a uerbis ZL:zce? péiurima de apostolicis signis in epistulae quam Linus iste scripserit formam redigitur. in paucis codicibus Lini nomen etiam in fronte narrationis Pseudohegesippi prae- ponitur. apparet igitur inscriptionem istam quae Linum graeco sermone orientalibus ecclesiis scripsisse narrat proprie ad mar- tyrium Petri pertinere, et postea demum eum ad uirtutes Petri Abdianas tum etiam ad martyrium Pauli uel ad Pseudohegesippi libellum translatam esse.

Plurimis codicibus simpliciter Passio sancti Pauli apostoli, paucissimis ut Paris. 19604 κήζα sanct? Pauli apostolt inscribitur. textus autem passionis non idem in omnibus est. sunt enim qui passioni priora uirtutum Pauli eapita quae apud Pseudo- abdiam leguntur (apud Fabricium, cod. apocr. N. T. ἢ 441, 8 — 449, 18) praemittant, et utrumque textum in unum quasi corpus eoniungant. ex quo numero sunt codd. ASVT' Paris. 5322. 53923. 5306. 5302. 11757. 12604 Vatic. 1188 Sessor. 49 Leodiens. 57. quibus aecedunt codd. P Paris. 5269 Bruxell. 8059, qui uitam uel actus Pauli a passione separant.

Denique notatu dignum est, quod in multis eodicibus pro- logus iste qui uerbis auus Aebraze ammirabilis incipitur passionem Pauli antecedit. huc pertinent praeter eodd. PP Paris. 5269 Bruxell. 8059 etiam codd. /VQ7UX Laur. Plut. XX, 2. XX, 3 aedil. Flor. ecel. 133. 135 Mugell. de nem. 13 Bruxell. 64.

Sperabam fore ut in iis codicibus qui Lini nomine in- signiuntur uetustissimam leetionem inuenirem. sed eundem fere textum praebent atque multi alii, quibus simpliciter passio Pauli inscribitur, nulla Lini episcopi mentione facta. hoc unum monendum est, illos codices qui passionem Pauli passioni Petri subiungunt (codd. PCE/LZT), etiam inter se arctiore necessi- tudinis uineulo coniungi. sed textus eorum licet inter meliores

XXVIII PROLEGOMENA

testes referendus, tamen non eius praestantiae est ut reliquis omnibus codicibus praeferatur.

Codieum manuscriptorum ingens multitudo difficillimam reddit radieum stirpiumque discriptionem. codices 77K arctissime inter se cognati a reliquis omnibus longe discedunt. plerisque locis a litteratore haud inculto non solum interpolati sed etiam expoliti et in nouam elegantioremque formam redacti sunt.

Stili uenustas adeo mihi arrisit, ut aliquantisper haesitarem, an istos codices in textu constituendo eligerem. sed uetuit hoc auctoritas breuioris passionis duobus fere saeculis antiquioris, quae reliquorum codicum lectionem plerumque confirmat. uetuit etiam ipsa interpolationum ratio, quippe quae textum specio- siorem quam ueriorem praeberent. sie codices Δ 923, 7 scribunt hospitium. pro. horreum publicum 94, 1 fama uenerabilis pro fama 94, 2 toto orbi pro orbi Romano 94, 8 qui tamen δὲ ad eum ore ad os loqui propter imperatorem non audebat pro quatinus sz orc ad os ilum allogut nou. ualeret. 94, 14 eius. magzsterio se subdebant pro eius magisterio manus dabant 95, 4 ad hospitium Pauli pro ad Aorreum ubi Paulus hospitabatur 25, ὃ doctrinam uttac pro documenta uttae 25, 7 sequebantur. pro. sectaóantur 25, 15 om 5715 excelsa post fenestra 25, 17 84. οἰ paene usque ad mortem contristatus super eum lamentabatur.. post uero tempus planctus. statuit. actum. pro. contristatus est rex. usque ad antmam super mortem Patrocli. statuitque altum. 26, 11 8q. Paulus «ero dixit εἰς pro dixit itaque. Paulus ad turbas 26, 14 centupiicata segete pro centuphicata satione 27, 1 quasi a. somno exurgens ex fofo corde glorificabat deum. pro. tamquam a somno surrexit et coepit. glorificare deum. 91, 8 8q. /aetantes et exultantes pro Jae- tantes et gaudentes 21, 6 Sq. paene absorberetur tristitia M (paene zmmensttate abs. tristitiae R) pro imn. abs. trist. (om paene) 27,8 magnanmmitas fua yro magnaninittas uestra 217, 9 ecce adest. pro adest 97, 11 8q. ad recusabat eum introtre et adstare suo conspectus add. putans fantasma esse. haec exempla ex quatuor prioribus capitibus desumta sufficiant.

Altera codicum stirps subolem propagauit numerosissimam. tres familiae distinguantur oportet, quarum una codicibus .V7 QU.V, altera codicibus DFGKA et textu impresso (/), tertia reliquis omnibus codicibus repraesentatur. duae priores familiae paulo aretius cum eodieibus J7A cognatae sunt. saepe enim aut codiees /V 7 QU.Y, aut codices DLCK/, interdum etiam utri- usque familiae testes cum codicibus 27A consentiunt. quibus

PROLEGOMENA XXIX

accedit nonnumquam eod. JV, tertiae familiae testis haud con- temnendus. rarius codicum 77A lectio reliquis tertiae familiae testibus confirmatur. cuncti autem alterius stirpis codices cum interpolationibus istis quarum supra mentionem fecimus intaeti sint, non est quod eos altero textu contaminatos esse statuamus; sed textus quo interpolator usus est propius ad duas priores alterius stirpis familias quam ad tertiam accessit. tertiam fami- liam reliquis omnibus praeferendam esse existimo. ad hane pertinent duae ecodieum propagines, scilicet praeter codices 5C EILZI, qui passionem Pauli passioni Petri Lini nomine in- scriptae subiungunt, etiam codices 4/70PSVWY409. ex illis codices A C7, ex his codices AS W'Y arctiore inter se cognationis uineulo coniunguntur. interdum primum, saepius alterum genus cum codd. 77A uel cum reliquis eiusdem stirpis familiis con- uenit. codices ΒΩ] eiusdem originis sunt; saepius a leetioni- bus non solum codicum 4770PSVWYA48, sed etiam codicum ELZT dissentiunt; nonnumquam singula uerba uel etiam totas enuntiationes omittunt. codices Γ᾿ οἱ L cum quo codex Z fere semper facit, optimae notae sunt et a plerisque corruptelis quibus ΔΩ] foedantur immunes. minoris pretii esse uidetur eod. E, qui tamen eum multis loeis eum codd. 4415 Κ᾽ con- iunctus sit, nonnihil ad genuinum textum reperiendum ualet. eodd. Casinenses 4/0, cum quibus Casin. kk 792 constanter faeit, eiusdem stirpis sunt, et ad codd. /70PV propius accedunt. inter reliquos tertiae familiae testes codicem 74 plurimi pendo. ex eodem fonte hausti sunt codices .SY, qui fere semper eum 44 eoncinunt, etiam iis locis ubi 4 ab reliquis omnibus eodieibus discrepat. sed non ea est horum codicum prae- stantia, ut eos nulla ratione reliquorum habita simplicitur praeferamus. interdum enim singula uerba aut omittunt ut 24. 10 a£que consilio 30, 14. Christ (cum /V7T) 30, 17 ducentes 84, 6 consortem (44) 35,3 facturis (A) 38, 1 ut aóbscedam 38, 21 populorum 40, b. sacro 43, 15. Paulus (ARS), aut addunt ut 24. 6 Seneca nomine 38, 17 ems post &onitatis 35,7 deus, aut emendant ut 24, 3 admirabili (41) 28, 11 adAaerebant 29, 1 prac- dicatores 34, 15 quia 35, 18 dolorum 40, 17 erigens 41,3 ferre 41, 16 cernztis 42, 1 beneficio habito 42, 22 Nero uero 48,1 ageret 43,3 fuerant. 44, ὅ εἰ (cum) spiritu. sancto. alis autem locis AS(Y) reliquis omnibus aut fere omnibus dissentientibus uerum seruasse uidentur, ut 25, 14 s£udzosius 32, 17 accommodare (cum R) 38, 17 zpsss (cum ELT) 33,18 2εγίοί (non. peribit, eum

XXX ' PROLEGOMENA

ELI) 35, 10 superbiam (0m. suapt) cum DNT 37, 15 cucurr? per multas passtoues 38, 9 euocans (pro wocans) 41, 18 znmume- rabilium (cum 7) 42, 9 Aorrtfíce (cum E). codicem [7 codicibus ASY postponendum esse censeo; uidetur enim uariis lectionibus aliunde ortis contaminatus esse. cod. /7 plerumque eum 7 consentit. propius ad 44 aceedit cod. "ἢ medium fere locum inter 4 et 77V tenere uidentur codd. O7. itaque in textu con- stituendo hane regulam secutus sum, ut codicum 4S auctori- tatem ubi cum testibus eiusdem familiae consentiunt fere semper, ubi eum alius stirpis uel familiae codicibus consentiunt, ple- rumque seruarem. scripsi igitur Aces?us non Cestus, Parthentus non Parthenius, maforte cum ADS/, non »afora. paucis locis ut 34, 18, ubi eum ΔΖ zd est zgnem uenturum recepi, regulam illam neglexi.

In uariarum lectionum quas ad calcem textus apposui delectu multis fortasse nimis prodigus uidebor. sed cum testium auctoritas mirum in modum fluctuaret, consultius duxi praeter codices MR cuiusque familiae testes binos uel ternos meliores delibare, quibus ab initio libri usque ad finem uterer, quam nimis tenui apparatu prolato arbitrii in iudicando uel temeritatis suspicionem mouere. itaque primae familiae codicum /V7, alterius 227, tertiae quae multiplices ramos emisit eodieum 4S; V; BC; E; LT leetiones integras proferendas curaui. reliquorum specimina adhibui ut res ferebat partim (ut codd. FG) locupletiora partim pareiora. codicum quibus sigla apponere omisi pabsim mentionem feci, ut huius illiusue lectionis propagatio elarius appareret. cum codicibus V7QUX consentiunt codd. Vatic. 377. 1188 Laur. Plut. XX, 2 Vallumbr. 665 (474) aedil. Flor. eccl. 135 Mugell. de nem. 13 Laur. conu. suppr. 231; plerumque etiam Laur. Plut. XX, 3 aedil. Flor. 133; cum codd. 4S Paris. 5372. 5393. 11757. 19604. 16737 et plerumque Sessor. 49; eum cod. i4^ Flor. bybl. nat. II—1—412 (sed corruptior est) et aed. Flor. ecel. 136 (qui utriusque uitia coniungit), eum codd. HV' cod. Paris. 5357. quibus accedunt eodd. Marc. 118 Vindob. 3785 Bern. 94 tempore et condicione deteriores. od. Paris. 14301 uetustior quidem est, sed caueas ne praestantiorem exi- stumes. quae conferenda curaui specimina docuerunt seripturam a reliquis textibus Lini nomine insignitis saepenumero disere- pantem. sed istae lectionum uarietates uidentur correetoris esse, qui suo Marte textum multis loeis mutauit. cum eodd. ELT faciunt codd. Paris. 5280. 5296. 14365. 16821; textum uariis

PROLEGOMENA XXXI

modis corruptum et contaminatum exhibent Paris. 5306. 10864. 11753. 17630.

Superest ut quae de codicum stirpibus familiisque exposui stemmate appicto illustrem.

Archetypus

^ DFGKf — NTQUX MR

Bc; 112 ΩΡ ASWY 48 pp

De Fabro textus manuscripti emendatore fere eadem dicenda sunt quae ad passionem Petri adnotaui. p. 24, 8 scribit quo- nnus pro quatzmmus 2b, 6 inductus pro ductus 26, b tentare? pro te»ptaret 26, 10 detulerunt pro attulerunt. 26, 12 apparebit pro parebit (1 sed item »» Paris. 11753) 27, 1 de so»o pro a somo (sed item Paris. 5296) 28, 3 destituet pro destruet 98, 10 capa- dox pro cappadocus (sed etiam »2 cappadox) 29, 19 nescio. cutus regis pro zuagmi regis 99, 14 omittit »u/:fes 30, 9 om ommum 30, 5 scribit guod pro guia 30, 7 cum autem pro cum entm 30, 8 dissoluet pro deuastab:t 30, 91 direxerat pro direxit 80, 32 manifestatos pro mantfestos 31, 2 ut pro uzrtute 31, 18 om ego 31, 20 seribit ffagratione pro conffagratione 82, 14 appa- ruerit pro apparuit ibid. om ewm 32, 15 digitis pro atUzgatis 39, 16 ut nullo pacto pro quatinus. nullo pacto 33, 1 zste pro nobis 94, ll ad concremattonem pro concrematione 34, 12 afque ignem perpetuum pro ad quem ign. perp. 34, 13 [uc est tgnis uenfurus pro zd est ignem uenturum 3b, ll dizwimitatzs pro deitatis 3b, 21 i» tgnorantiae tempestate pro 1gm. temp. 36, 2—3 omittit :»tde et dicitur . . . creautt. deos. 36, 4 scribit. szwites fieri uellent pvo. quibus simtles fieri nollent (D) 36, 11 £runco ligneo pro :runco itgni 86, 16 propiciare mobis pro miserere nostri 37, l imfoelix pro müjfidelts 37, 18 quod pro quia 37, 16 pan cupio pro patior. 37, 18 ipsum pro z//um ibid. post ueram addit cwm uente? 38, 1 scribit audiam pro obaudiam 38, 6 tol- leret pro edere? 38, 12 peractum pro perfectum 39, 10 et et ut ipse apostolus tusserat pro et wt apost. tuss. 89, ll autem εξ Parthentus et. Pheretas pro. autem. οἱ Parth. σέ Feritas

XXXII PROLEGOMENA

40, 9 uentetis pro uenite 40, 4 signa pro signum. 40, 16 éracchia pro éracchium 40, 17 cum tota ui pro cum uirtute 40, 20 exiluit pro exilzuit. 40, 21 uita. pro. sto/a. 41, 1—2 odoris sua- κίας fragrauit et lucis immensitas . . . emicuit pro ἐμεῖς amm. et od. suau. . . . emicuit 41, 18 om g/or:osi 42, 8 seribit quam- primum pro quantocius ibid. om caelestia. ibid. officiosissmme pro deuotissime 42, 20 flagitia tua. pro flagitia pessima ibid. multum sanguinis pro. nultum. sanguinem | 43, 1l agendum tlt esset pro agere potuisset 43, 9. suadentibus ergo pro suadentibus uero 43, 3 liberos abire pro abire. 48, 7 reformtidauerunt pro korruerunt 43, 10 terrore pro. £rmore.

De rebus orthographicis uideas quae ad passionem Petri monui. taceo de uocalium et consonarum antistoechia, ut ae et e, ae et oe, e et oe, 1 et y, e et 2 (quatinus, spiculator of. Schuchardt I, 382, znte//igere), c et 1, c et εἰς ὁ et th (Galatka, óaratrum), ὦ et ch, m et n (nanque, utrunque), c et φ (guur, quotidie; nicus), m. et »p (sompno, contempno), quarum rerum fere nusquam in notis mentionem feci. notaui permutationem eonsonarum 7 et d (capud, ueíud cf. Schuchardt I, 194 sqq.), ὁ et 2 (optinere, optemperant, obtimus cf. Schuchardt I, 125 sqq.); scripsi cum codieibus zocundus, iocunditas (Schuchardt II, 183). in eonsonis assimilatis uel non assimilatis iidem codices manu- scripti mirum in modum fluctuant. satis habui optimorum codicum scripturam retinere, uarietatem scribendi passim adno- tare, praesertim ubi rariores formae ut /»uperpetuum: occurrebant. tacui etiam de aspiratione in quibusdam codicibus minoris auctoritatis ut QU Sessor. 49 Vatic. 377 Vallumbr. 665 (474) Mug. de nem. 13 Flor. conu. suppr. 231 uel omissa uel addita (orreum, ospitabatur, abebant; hodor, hos, habibant cf. Schuchardt I, 130 8q.). nam ea est codicum nostrorum indoles, ut res eius- modi ad eorum originem uel patriam cognoscendam parum aut nihil facere uideantur. hoc unum addere placet, esse quosdam librarios, qui aliis constantiores in scribendo certam aliquam regulam obseruent; sic cod. 7 non solum :g»orancia, demencia, γαεῖο, operacio, sed etiam gencium, senciat, uincxi, scenteuctam, zucus seribit (ef. Sehuchardt I, 153 8q.). consonarum assimilatio- nem codd. 7/T' plerumque neglegunt, alii ut AC/V7 frequentant.

De rebus grammaticis paucissima notatu digna uidentur. eodicibus enim sexcenties descriptis et emendatis, quae a gram- matieae regulis abhorrerent a librariis plerumque explosa sunt. permutationem aceusatiui et ablatiui tertiae declinationis inter-

aecusatiuo: EM 30, 5. 32, 1. 86, 3. 37; 13, quonzam - « ndm u 37, 18 Pus tem ltala. und n Sittl, Ji duda! sui optem directam (— $r) 36, 3, e" . 95, 10, 33, 19. 35, 7. 42, 7. 44, 1 (cf. Ktihner, aus- it Grammatik II, 715), quatinus — quomodo 94, 8. 32, 16 . Woelfflin Archiv V, 407 &qq.), szquidem — nimirum 3. 42,98 sa d — afgue 42, 11; addas aduerbia mimis τς 3, 16 (Roensch 342), »iodzcum -— paulum 43, 16 (Roenseh Medico loeo 25, 9 (Neue, Formenlehre der racehe II, 654 κα. 704), adiectiuum zmius — summus 28,16. 6. f rmae rariores sunt Periet — peribit 33, 18 (Roensch 293 Biftumitunto: MEA Neue II, 513), faciat con rdi. KSVTf). coniunetiuus plusquamper- ) bis. PONES potuissent pro Ppossen? 39, 18 ) et 43, 1 potuisset pro posset; ipee ta pro «f ) semel 37, 20—21 (ueniam .. .1udiare) Ὁ Iam sg denviiriden aecuratius dieutitin Dini] quihus T liores uitae petis iip et εν νοτίαν (0 φιοσμμμριφααιβῃ usi sumus. m Tq o tus Petri latine in codiee bnnainigii: bybliothecae Vercellensis CVIII. 1. membr. saee, VII ad calcem tior m Clemeutinarum leguntur. ibi f. 397* incipitur 1 tertus uerbis his: aui tempus demorantis romae et os co "mantis im fide. narratur de Pauli profectione in » de ecclesia Simonis artibus disturbata, .de aduentu deque uariis eius miraeulis, de certaminibus di e Simoni de magi fraudibus detectis et de caelum lade miserrima. subinde de passione Petri exponitur. aere 1. 93 uerbis Petrus autem romae morabatur np im domino et gratias agens die ac nocte credentium in. nomine. christi, — conueniebant vemm ^et concubinae praefecti. finitur f. 379* uerbis ὦ i Tula sc petri cum simone mago quemadmodum παν δ Z7 cs "lbtori nouissimus uersus. codex Vercellensis prinum ] Stud me et Henrico Holtzmann suadentibus Beosstit ille actuum Petri editionem, quam diu 1 frustra exspectabam. apographum x Mas

EI

XXXIV PROLEGOMENA

plagulasque prelo subieetas, quas ille emendandas mihi trans- miserat, ipsius precibus commotus perlustraui. exinde altum silentium. post annos eum librum meum de aetis apostolorum apoeryphis praepararem, uir egregius de apographo suo iterum mihi eommodando reeusauit nihil igitur reliqui erat quam nouum eodicis exemplum sumere. preces meas audiuit Her- mannus frater, qui illam codicis partem quae est inde a fol. 359 in meum usum deseripsit. post illum Friderieus Kluge collega eoniunetissimus aliquot locos lectu diffieiliores iterum inspexit. tandem de promissa Studemundi editione desperans priorem aetuum partem desceribendam, posteriorem denuo conferendam curaui. itaque Gottholdo Gundermann autumno anni MDCCCLXXXVIII iter in Italiam parante ab illo petii, ut magna ipsius in me merita etiam hoe opere diffieillimo augeret. uoti mei eompos faetus sum et integrum demum codieis exemplar accepi. Codieem G Gundermann aeeuratissime descripsit. mem- branaceus est, foliorum 372, textus singulis columnis uicenorum quaternorum uersuum duodetrieenarum fere litterarum scriptus est; in longitudinem latitudinemque 215 »« 250 mm patet, mem- brana partim erassior partim tenuior, lineae stilo membranae impressae in margine transfossae, plagularum iuncturae sub finem folii extremi ad dextram infra numeris signatae sunt. seriptio plerumque continua est, nonnumquam puncto super lineola posito singula uerba disiunguntur. eodex una eademque manu eonseriptus est, exeeptis foliis quattuor 359—362, quae manu paulo recentiore sed eiusdem saeculi VII suppleta sunt: complent unum binionem membranae tenuissimae, uersuum uicenorum ternorum, litteras fere triginta uel triginta quinque exhibentium. sub finem folii 362" septem uersuum spatium uaeat. sed nihil omissum: librarius enim litteras aliquantisper eoartando prius seripturam absoluit quam paginam impleuit. aeta Petri eum Simone nulla inscriptione addita folio 327" Reeognitionum textum excipiunt: folium 326" uacuum est. Reeognitionum textus quaternionum XLII, textus aetorum Petri olim quaternionum sex fuit. fol. 334" legitur numerus quater- nionis XLIII, fol. 342" XLIV, fol. 350" XLV, fol. 358" XLVL sequuntur biniones tres: seilicet binio alia manu suppletus fol. 359— 362, binio fol. 363—366, binio fol. 367—370; finem faciunt duo folia 371 et 372. quaternionum ordo iam saeeulo VII perturbatus est; nune folio 368" inuenitur numerus XLVII. folia 363 et 364 uersuum uieenorum ternorum Recognitionum

PROLEGOMENA XXXV

sunt, a bybliopega antiquissimo hoe loco intrusa;!) post folium 868" unum folium euulsum. quaternio XLVII olim folia 359—362; 365—368 compleetebatur. sequebatur folium nune desideratum, deinde folia 369—372, ita ut ultimi non tam quaternionis quam ternionis XLVIII unum folium uaeuum maneret. folio extremo uaeuo abscisso ultimi ternionis nee non quaternionis XLVII et XLVIII eompages soluta, folium quo ternio XLVIII ineipie- batur deperditum, quattuor folia 359—362 nescio quo easu corrupta et resecta sunt. deinde binione foliorum 359—362 & recentiore librario suppleto foliisque 363 et 364 perperam intrusis, quaternionum XLVII et XLVIII reliquiae denuo eol- ligatae, et binionibus tribus foliisque duobus diuisae. correetor saeculi VIII nouum plagularum ordinem iam inuenit, textum ex Heeognitionibus petitum in margine superiore foliorum 363' et 865: notauit, denique lacunam inter folia 368" et 369* indi- eauit. eadem manus textum passim correxit, in margine plagu- larum argumenta narrationum breuissimis notis comprehendit, aliis notis quid correctori de rebus narratis uideretur signi- fieauit. foliorum 363—372 margines partim abseissi partim discissi sunt; interdum extremae litterae marginis dextri, uel priores marginis sinistri perierunt. in membranarum paginis oc. quae.olim earnem stringebant, atramentum palluit

et passim prorsus euanuit. hine tanta legendi diffieultas, ut uiri docti de litteris uirgulisque explicandis saepe desperarent. multa uix aut ne uix quidem microscopio dignoscebantur; ehymieas artes adhiberi custodes bybliothecae haud sine iusta eausa uétabant. tandem Gundermanni arti diligentiaeque contigit omnes fere nodos expedire, ita ut paucissimis litteris exceptis ne desperatissimorum quidem locorum scriptura latitaret. quater- nionis XLIII folia 397* -- 334", 328" -.- 333', 329' -- 332", 330" .- 331'; quaternionis XLIV folia 335* -Ε 342", quater- nionis XLV folia 3437* -- 350", quaternionis XLVI folia 351: - 358", et quae ex ordine quaternionum sequuntur, leetu sunt diffieiliora. folia olim aliter atque nune numerabantur. fol. 365, 366, 367, 368 fuerunt fol. 363, 364, 365, 366; folium 367 quod olim fuit, deperditum est; folia 368—372 fuerunt 369—371. palluerunt igitur quaternionis XLVII folia 366" (nune 368"), 363* (nune 3657), 364" (nune 366"), 363" (nune 3657); quater- dna ΧΙ ΠῚ folia 368" (nune 369), 3697 (nune 3707), 8705

E in Vercellensi Recognitionum codice haec folia non desiderantur, MO re me certiorem fecit EC Richardson uir clarissimus, inde τ

paret Recognitiones ab eodem librario bis transcriptas esse. Wu

(nune 3715), 371. (nune 3727) interdum scriptura pallida manu recentiore nescimus euius aetatis denuo atramento ob- dueta est, e. gr. f, 350" - 801, 358", 368", 369", 3707, ex eo quod foliorum 368" - 369" litterae hoe modo coniunctim palluerunt et instauratae sunt, iam Gundermann reete conelusit laeunam inter utrumque folium intereedere. deficit ut iam monuimus folium unum. scriptura madore confeeta, fortasse etiam propter ipsius membranae qualitatem exstineta est. folia 359—362 manu recentiore suppleta melius econseruata sunt.

Codex noster ex arehetypo ut Gundermann suspicatur sae« eulo quinto uel sexto litteris eursiuis exarato transeriptus est, permutatio litterarum a et μὲ quae interdum occurrit, ex arche- typo perperam a librario leeto explicatur. uersio latina aetuum Petri eum Simone quinto uel sexto saeculo instituta est, quo tempore uetus seripturae saerae interpretatio quam italam uocant non prorsus abolita erat. uersionis Hieronymianae quae uulgata dieitur interpres actuum notitiam babuit, sed rarissime eam in usum suum conuertit. eece loeorum ex libris sacris sumptorum conspectus. quae litteris distentis excudenda ecuraui, uersionis uulgatae sunt; reliqua plus minusue differunt. 53, 4 sq. Matth. 18, 69: /apidem molarem suspendi . .. si quis de fratribus scandalisasset, et in. profundo mergi. 58, 2 sq. Matth. 17, 19: sz habueritis fidem sicut granum simapis, dicetis monti huic transfer. te et. continuo se transferet (Vulg.: transi hime illuc et transibit). 67, 22 8q. les. 53, 4: tse peccata nostra portat. et pro nobis dolet; mos autem. putabamus eum. in. dolore esse et plagis teneri (Vulg.: uere languores nostros ipse tulit et. dolores nostros ipse portau; et mos pulautmus eum quasi Jeprosum et percussum a deo et humiliatum; noster graeca accuratius reddit), 71,15 sqq. Aet. 8, 19: rogo uos, accipite a me mercedem quantum uultis ut possim manum imponere et tales uirtutes facere (haee etiam a graecis longe discedunt) 71,32 Ies. 53, 8: genus (Vulg. generationem) eius quis enarraóbitr 11, 2 sq. Ies. 53, 2 sq.: et uidimus eum et non habuit speciem neque decorem (haee propius ad graeca accedunt. Vulg.: wom est species ei meque decor; et uidimus eum, et non erat aspectus, et. desideraummus eum). 12,5 Ies. 7, 14: ecce im utero (om. Vulg.) conczpiet uirgo. 72,8 Dan. 2, 34: /apis praecisus est sitne manibus et percussit omnia regna (Vulg.: aóscissus est lapis de monte sine manibus et percussit. statuam etc). 72,9 Ps. 117, 223: lapidem quem re- probauerunt aedificantes hic factus est incaput anguli. 72, 11 Ies. 28, 16: (lapidem dicit) electum. praetiosum (Vulg.:

PROLEGOMENA XXXVH probatum, angularem, pretiosum). 79, 19 Βη. Dan. 7, 13: et ecce uidi super nubem wemientem. sicut filium hominis (Vulg.: et ecce cum nubibus £oeli quasi filius hominis ueniebat). ΤΊ, 1 sq. Matth. δ, 44: didicimus inimicos nostros diligere et pro. perse- cultores nostros orare (Vulg.: diligite inimicos uestros . .. el orale pro persequentibus et calumniantibus uos). 91, 1 κα. Matth. 16, 97: retribuentem unicuique secundum facta sua (Vulg.: et tunc reddet unicuique. secundum opera eius). 99, 9 sqq. 1. Cor. 2, 9: quae meque oculus uidit neque auris audiuit neque in cor hominis peccatoris ascendit (Vulg.: quod oculus mon. utdit mec auris audiuit nec in cor hominis ascendit). 101, 4 sq. Matth. 8, 99: sime inuicem mortuos sepellire (Vulg.: dimitte mortuos sepelire mortuos suos).

^. Interpres noster ad textum graeeum latine reddendum ad- hibuit linguam rusticam omnemque sermonis elegantiam respuit. sed eaueas ne ipsi interpreti uitio uertas, quae ineultus iste codieis Vercellensis librarius peeenuit. itaque eum non codex septimi saeeuli, sed ipse seriptor duobus eireiter saeculis uetustior nobis edendus esset, in textu eonstituendo hane regu- lam obseruare debebam, ut a barbarie saeculi V uel VI non abhorrererem, sed nihil in textum reciperem, quod eiusmodi esset ut ipsi auetori uix tribueretur. sed mox intellexi hane rem iudieatu diffieillimam esse. itaque ne quis dieat me mihi non satis eonstitisse, uel etiam multa me emendauisse, quae tangere non debuissem, in textu edendo codieis seripturam eum omnibus mendis religiosissime seruandam omniaque quae ad codicem emendandum proferenda essent in commentarium eritieum reieienda esse amieis harum rerum peritissimis sua- dentibus statui; accipis igitur non scriptoris sed codicis editionem, nulla re mutata nisi interpunctione correcta, scribendi eompendiis solutis, laeunis expletis eapitulorumque numeris adiectis.

— — [am uero de eodicis indole rationem reddam aeeuratissimam. a&e primum quidem de rebus orthographiecis dieam. uoealium permutatio eadem est quam linguae rustieae propriam esse eo- gnouimus, de qua re uide quae Schuchardt exposuit in libro *Der Voealismus des Vulgürlateins' (HI tomi. Lipsiae 1866— 1868). saepissime permutantur lifterae ae et e, e et 7, o et w; rariüs ὃ et oe, a et ?, a et o, au et ν. — e pro ae (Scehuchardt T, 923 SqQq.) sescenties oceurrit: seribitur apud nostrum ! ν adherens, cesus, precedat, prestare, ethiopissimam, ae- ἐπάν)" habes mon solum nominatiuum singularis fraec/use,

PROLEGOMENA

nominatiuum pluralem feminini weszre (29, 31) et ex(cae cate (ibid.), sed etiam genetiuos »ratrone, domine, turbe, anime, aricie, caife, mine; paterne, simplicissime, recte, inique; neutr. plur. gue, aduerbium sepe. 4e pro e£ scribitur in Paecumia, praeces (Sehuehardt I, 378. III, 138), Praetium (Schuchardt I, 418), praesbyter. (Sehuehardt I, 358), aec/lesia. (Sehuehardt 1, 329. III, 128), aeguites (Schuch. I, 404. IIL, 149), aepu/arz (Sehuch. I, 401. IIL, 142), aeZipwosyne (Sehuch. I, 390), inaergemam; ad- praehendere, repraehendere, repraehensio (Schuch, 1, 388), caecidi (Schuch. I, 376); habes aduerbia zmpzae, 2niguae, mundae, eoniun- etionem a£guae (Schuch. I, 459. III, 149), sed plerumque adque. interdum seriptio codicis uacillat. seribit $aecumza et pecunia, praecari et precari, paenitere et penitere, caecidi ek cecidi, aenergia et energia, iudaea et iudea, :iudaei et zudei. — i pro e mom solum ab initio uerborum graecorum sed etiam alibi reperitur, eodex habet zwergza (49, 97), zimergaemam (53, 96) οἵ, Sehuch. L 227 sqq. III, 112 sqq. Roensch, Itala und Vulgata p. 465; in uerbis latinis (ef. Sehuceh. I, 244 sqq. III, 117) 4;gw? pro digne 61, 8, filia pro Pilea 15, 9, corporali pro corporale ΑἹ, 13, suscribtioni pro subscriptione 5T, 25, acciperunt pro acceperunt 74, 17 (Schueh. I, 309). saepius e pro 7 seribitur: αὐ δὶ pro dimittet 47, 4. (Sehuch. II, 72. III, 192), fedum pro fidum 68, 10 (Sehueh. II, 9. III, 166), comtegissemt pro contzgissent 65, 7 (Sehueh. II, 12), zngemescens 52, 25 (Schueh. II, 59), &esteus pro ées?ius (de masculino 2estius uide Cangii thesaurum) 87, 6, grande pro grandi 57, 1, caeleste pro ablatiuo cae/esti 72, 8, omne pro omm: 81, 15 (Sehuch. I], 85 sqq. III, 194); were pro genetiuo wer? 60, 16 (Schuch. IL, 80), ;4/erre pro passiuo z- ferri 67, 4, consummare pro consummari 72, 15. hue pertinet etiam praesentis et futuri temporis permutatio: dici/is pro dicetzs 58, 3, credimus pro credemus 60, 30, ostenditur pro ostendetur 62, 12, discedis pro dzscedes 63, 23 (Sehuch. I, 279 sq. III, 119), sedi»tus pro sedemus 68, 19; uersa uice uzdet pro urdzt 65, 16, emittes pro emittis 62, b, credes pro credis 74, 24. — uocalis z pro o scribitur in wasta/ur pro wastator 46, 95 et saluatur 74, 14; 15 (Schueh. II, 100. III, 197), adw/escems 69, 11 uetere usu (Schueh. IT, 132 sqq. III, 208), diaóu/us 77, 4 (Sehueh. IT, 133. III, 209 Roensch 465), sed saepius diabolus; infusuerunt pro Znposuerunt 48, 15 (Schueh. II, 139), sed zugosurt 58, 6, Posuisti ek exposuistt 64, 14 sq. ete., Posuerunt 15, 16; Aoc pro Auc 52, 14. 74, 28, sed wc 75,5. 77, 25. (Neue, Formen-

lehre der latein. Sprache ed. 2 II, 633. Sehuchardt II, 190), et uiee uersa o pro w: femprtator. pro temptatur 73, 97 (Schueh. ΤΙ, 167 8q.). pronuntiatio uocalium z et o praesertim sub finem uoeabulorum in lingua rustica non differebat; quo faetum est ut ablatiui in o et aecusatiui in x»; desinentes saepissime per- mutarentur: nimirum »» consona eum omnino non aut de nare tantum audiretur, in seribendo modo omissa modo addita est (Sehuchardt II, 94. 164 sqq.) saepe etiam uirgula, quae super uoealem posita aceusatiui nota esset, omittebatur. hine apud nostrum ereberrima aecusatiui et ablatiui permutatio, de qua paulo infra plura dieenda sunt. eodem modo explieaueris

. fatuus pro fatuos (76, 6), quamquam id genus uitia rarissime

occurrunt. — oe pro e scribitur in coefzmmus pro cepimus 67, 9 (Sehueh. II, 288. III. 261); ; pro y in »weofiti 46, 29 (sed neo- ΟΝ 54, 16), aionisius 48, 1 (Sehueh. II, 256 8qq.); o et & per- mutantur in ex5o/a (semel eubu/a 71, 11) (Sehuch. II, 190. IH, 226), » pro au in c/udere 68, 95, cludos 81, 99 (Sehueh. IL, 304. sq. Roenseh 465); a pro ὦ in /apadantes pro /apidantes 83, 20 (Schuch. I, 217); » pro a in sasorenu»t 54, 29 (Schuehardt I, 169); a pro ὁ ante litteram x in zguarantiam 53, 25 (Sehuch. L, 183 sq.) inter meros uero errores refero comquimamenta pro conguinamento 47, 3; item permutationem uocalium z et a in candidum pro candidam 45, ὃ, portum pro portam 49, 2 (ef. Schuebardt I, 175. III, 89), sanabuntur pro sanabantur 81,16 (de Qua re uide supra p. XXXVD; a/tiis pro a/fius 74, 12, uf pro ef 46, 13, e? pro wf 66,19. 75,11, guae pro qua 56,30, eam pro eum 47, 25, fortasse etiam »unistrarentur pro münistrarentur 19, 6, ueniunt pro uenient 64, 32. (sed uide quae Sehuchardt seripsit ΤΙ, 210). ; duplieata in 7 simplicem iam apud ueteres eontrahitur (Sehuehardt II, 505; Neue I, 133. II, 523): apud nostrum labes grandi, fili, ebri, quartanari; habes etiam Petz? pro peii? (64, 96). uoeales a et aw in uerbis compositis non mutantur, legimus obaudire 65, 39. 68, b; 6, desalire 59, 16, adspargere 66, 8 sq. (Roensch 466 sq.). addas uocales eieetas ut in exzi»zare 73, 26 (Sehueh. II, 435), Aostarius pro ostzarius 56, 95 (Schueh. II, 457), uel intrusas ut in Prode esse 74, 11 (Roenseh, 468 Ritsehl Opuse. 4, 761 sq.) uel non elisae wnzaniwtis (50, 24. 60, 29).

-— —eonsonarum permutatio creberrima est, omitto quod libra- rius promiseue / et 2A scribit: PropAeta et profeta, blas- phemare et ólasfemia, alia. in nominibus propriis graeca ᾧ

fere semper latina / reddita est: fostrafe, ififus, caifas.

im

multa quae apud nostrum inueniuntur iam ueteribus usitata sunt. huc refero permutationem consonarum ὦ et 2: optwlerunt 46, 13, quod fortasse praeferendum est (Neue II, 728); Puplicum 75, 6 (sed plerumque ?u///cum); uice uersa /absus 58, 9, scrió- iura, suscribtto, scribsimus δῖ. 95. 61, 8. 67, 1; 9, 793, 14, abo- riatione pro aporatione 69, 2 (Sehuehardt I, 124 sqq. Roensch 456); d et /: quod pro quot 49, 23, adque 51, 29. 55, 18. 56, 30 (Neue II, 797), ad — αὐ 64, 93. 65, 5; 10. 73, 13 (Schueh. I. 191), quamquam codieis seriptura uacillat; uice uersa 7 pro d: αῤπΜὲ 75, 22 (Neue II, 726 Roensch 456); g et c: wagauis pro uacabis 74,19, gremia pro cremia 76,2 (Sehuch. I, 124 sqq. Roenseh 455). c pro cA praesertim in uerbis graecis usurpatur: »roecia 47, 2, baccari 58, 22, cathecizaram 63, 18, crysis 79, 21, cirag rici 81, 15; rarius c£ pro εἰ sarchofagum 101,9. 4u pro c semel oeeurrit: /nguipias pro znciptas 46, 6 (Sehueh. HI, 302); c pro gx habes in coffidianis, cottidze uetere usu 49, 13. 50, 23. 52, 20. 61, 11. 81, 17 (Schuch. II, 483). c pro ὁ quod alibi usitatissimum est (Sehueh. I, 153. III, 78) in hoe libro rarissime oceurrit: semel legimus gracia 74, 21, semel Pacienciam 76, 94. semel habes zzz pro £i: thitzio pro Zio 56,7 (Sehuceh. I 162). δὲ pro s: exenztiare- mur pro exsenmsaremur 69, 2. saepissime permutantur z et ὁ (Schuehardt I, 75. 131 8q. Roensch 455 sq.). librarius ipse sibi non eonstat: seribit mzui/, uibit, bibit, uiuus et uibus, seruus et serbus, inuisibilis et inbisibilis ete. hie habes totam farraginem: wibus 47,4, introibit 48, 26, cessabit b1,12, serbire 51, 20, serbos bb, 29. 103, 2, Peneficis 56, b, znbisibilis et inbisibilem 63, 30. 68, 4, de- monstrabit 64, 6, introibif 65, 9. 66,99. 69, 7, bos 70, 20, zubenibus 13, 20, reb 81, 23, scibi? 101, 9; reuelauit 45, 8, uideuitts 48,30, extirpauitur 51, 33, inprouissime 517, 11. 60, 1, fundauis 62, 30, uiuit 61, 26, consolauitur 68, 1, enarrauit 11, 39, uagauis 14, 19, grauato 14, 1. 85, δ, znutstutlts 14,15, cremauimus T5, 30, Zeuautt 76, 98, ciuaria T1, 11, deuitrice 81, 11, aduini (pro Albini ut plerumque), 87, 1 zwtrauit (pro zutrabitis) 95, 13. u prog habes in fraumenta 59, 17 (Sehuch. II, 499. IIL, 308), s pro x repe- ritur in sanctippe 87,17 pro xantippe (Schuceh. I, 132 Roenseh 457), x pro s in exferza pro Aesterna 48, 96. 56, 99 (Schueh. I, 132. IIL 68. 273). permutatio eonsonarum μὲ et » aliis usi- tatiesima (Sehueh. I, 109) apud nostrum raro fit: habes tamen uolumtas (semel) 45, 7, contemtionem. 69, 25.

alia multa eerto inter menda seripturae referenda sunt: à pro d: rabiis 49, 4; d pro g: effuderant 61, 91; & pro d: adAuc

(adduc) 77, 96; ^ pro f: passi (fassi) 65, 12; ? pro y: quaestio- nati 65, 10; 7 pro 7: factis 54, 26; ὁ pro i: zam 76, 18; » pro d: cuinam 64, 7; r pro ἡ: excaecare 93, 10; 7 pro n: suaderet pro suaderem 54, 95; s pro £z succurras pro succurrat 68, 99; t pro m: portat pro porta» 65, 13. assimilatio litterarum 4 et » (Neue II. 706 814.) plerumque neglegitur. librarius seribit a- Jfügere, adparere, adstare, adlogui, adcedere, adferre, adprobare, adpropinquare, adpraehendere, adnuntiare, adplicare, adponere, adtendere, adnuere, adtuli, adclamare, adclamatto; inlaudare, inmittere, inligare, inponere, inputare, inpendi, inpingi, inretire, inpostor, inpetus, incorruptus, inpius, inprobus, inrecessibilis; con- plures, conlocutio, conmittere, comparere, conplecti, reconponere; subpbortare, subclamare. rarius inuenimus formas assimilatas alleuare, ascendere, accedere, apparere (69, T), Zmpius, impietas, improbus (56, 6), immundus, succlamare. littera ὁ assimilatur in ommutescere 62, 14; 15 (Roenseh 462 Neue 714). aspiratio pro- miseue additur uel omittitur (Sehuch. I, 130 sq. Roensch 462 sq.). Beribitur Aes/iariws B6, 25; 27 (sed ostia 56, 15); coitus 62, 16; Adi pro ii 68, 25. 73, 8. 77, 20; ora et oris pro Aora et Aoris 50, 11. 60, 4. 61, 1. 68, 16, et &ora, horta pro ora, orta δ, 90. 70, 1; externa pro Aesterna 48, 26. 56, 29. aspiratio graecorum uerborum modo additur modo omittitur: ca£Aeckzzati 49, 11, catka- tema 56, 6, &ytinorum 49, 16, aristhon 51, 25. 52, 1 (sed arzston bl, 17. 52, 5. 18. 24. 53, 13), anabatras 69, 31, anatema ΤΊ, 30. consonae intrusae, praemissae, duplieatae saepe occurrunt; habes interdum ^ inter » et ὁ ut in formis usitatissimis Zenzpratio, femp- tare 52, 26; 29. 53, 29. 54, 34, 56, 10. 66, 9. 71, 18. 73, 25; 27, contemptum 54, 29 (Schuch. I, 149. III, 77); habes porro » ante 5, X, g: occansio 63, 8 (sed plerumque occaszo; Schueh. I, 112 Roenseh 459), formonsus 68, 9. 87, 1 (Roenseh 458 Schoen- werth-Weyman in Woelfflini Arehiuo V, 195 sqq.), /hensaurus 68, 12 (Schueh. I. 112 Roensch 459), vz/inguzsse 81, 7 (Koffmane, Gesch. d. Kirehenlat. 107), ficta 83, 16 (Neue II, 563), coniunx 87,2 (Neue I, 139); sed uix tolerandum adoernantes pro adorantes 49, 6. habes prosthesin in scoruscare 68, 31 (Sehueh. II, 378), duplieationem in cows»wiwws 71, 13 uetere usu (Neue II, 756), sepelire 101, 5 (Roenseh 460); habes » intrusum in /uow pro Auc 71, 19, putans pro Putas 71, 18; s intrusum in epsimenia 50, 2 (Sehueh. III, 76). eonsonarum duplicatarum altera omit- fitur: ae(/esia 48, 19. 56, 6, cucurit 61, 96, cucurerunt 10, 98, J'uise 68, 16, fuiset 68, 16, agripino 63, 19. 64, 7 et agripae

85,15 (sed alibi agrippinus, agrzppa). interdum ὁ ante s et s ante c eieitur ut suscriótiomi 57, 25 (Schuch. I, 148 Neue II, 775); item r ante c in sacissum: 49, 15; r ante s in swsum 59, 90. 95, 7 (Neue 638 Roenseh 460); » ante s in participio z»o/wes pro inuoluens 66, 30; ? post s in oósetrir 72, 7. 79, 20 (cf. Loewe, Prodr. p. 423). saepissime » sub finem uoeabuli eicitur (Sehuehardt 1, 116 Roenseh 462), non solum si sequens uoea- bulum eadem litera » incipitur, ut gue »anws pro quem manus 68, 4, domu meam 66, 9, cumarcello 69. 90 (sed uice uersa anr- plectentem. marcellum 58, 295, manum misisti T1, T), sed etiam alibi,ita ut aceusatiuus in ablatiui modum formatus esse uideatur. fit etiam ut »« in fine uocabuli abundet. sed de his paulo infra aceuratius disputabo. hoe loco satis habeo formas adnotauisse septe pro septem 61, 36, Pala pro Palam 63, 25, quonia pro quo- niam 10, 24, uelle pro uellem 48, 3, discedere pro discederem 48, 4. interdum littera » sub finem uoeulae abieitur (Sehueh. I, 116). sie uz pro ss δ0, 27, simtoni pro szmonzs 70, 12, dona pro domas 55, 9, spoliasti pro spoltastis 63, 9, dicente pro di- centes 69, 3; saepius deest 7: zm/eresse pro rmteresset b83, 12, amóulaui pro améulauit 53, 31, dici pro dicit 67, 21, refrigerare pro refrigeraret 51, 27, uel » ante £: wulferet pro ΜΗ ΠΡ ΕΝ 61, δ. apocopen syllabae habes in Zzscere pro dzscedere 69, 94 (ubi manus 9 azscedere scribit), emarre pro emarrare 69, 10, gere pro gerere 72, 22 (Sehueh. II, 391 sqq.), credisse pro credidisse Tl, T, excate pro excaecatae 16, 7 (Sehuch, IL, 434 sqq. III, 294); duplieationem syllabae in zradiZz pro tradi 57, 93.

de formatione uoeabulorum quam dieunt notanda sunt haee. substantiua in -/or et -/rzx desinentia saepe oceurrunt: seductor, tnplanator, uorator, uastator uel uastatur, dissipator, deceptor, sollicitator, debitriv; in -ius: gubernius; in -zum: ex- terminium, altarium, refrigerium; in -io: turbatio, porticatto, aporiatio, inplanatio, communicatio, seductio, adinuentio, adiectiua in -iWis: imaccessibilis 66, 96, znrecessibilis 93, 8, incredibilis (— infidelis) 47, 17. 62, 5 sq., possibilis et impossibilis 59, 31 sq.; in -a/i5: carceralis 1, 6, carnalis 171, 18. 18, 17, corporalis 55, 98. 97, 17, magnalia 52, 19. 63, 15; in -icus: podagricus, ciragricus 81, 15, exiliaticus 85, 7; in -arius: quartanarius B1, 15; in -afus: inpuderatus 60, 1. 69, 4; aduerbia in -ier: amariter δά, 7, capa- cater 67, 3. uerba deriuata sunt: refrigerare, contumeltare, blas- phemare, geniculari, honorificare, repausare, maleficare, furiari, saluare, ualefacere; uerba composita: demorari, exsensari, con-

PROLEGOMENA XLIII

stabilire, perstabilire, inlaudare, reaedificare, abnegare, perstir- pare, exorbare, circumsplendere, demutare, recogitare, confortare, superponere; uerba bis composita: recomponere, abrenuntiare, co- adunare, contraresistere, adimplere, perseducere, subintrare, aórelinquere; addas substantiua adcomcwssto, adimuentio, repro- »uüssio. praepositiones aduerbiis compositae uel praemissae sunt: « longe 49, 3 (Roensch 231), adiuuicem 49, 8 (Roenseh 939), im palam 58, 29. 63, 25, interdius 56, 30 (Roensch 237 Neue IH, 675) uel zmzerdie 68, 33 (Roenseh 237), 7» mane 69, 21. 70, 2, im comminus 71,13 (Roensch 233): praepositio duplex: αὐ amte 95, 12 (Roenseh 234 Neue II, 697). praepositio ?xo bis in uerbis compositis legitur, ubi Per et Prae expectes: proficeret pro Perficeret 53, 25, proualebat pro praeualebat 53, 9T.

de formis casuum pauca monenda sunt. de nominatiuis uastatur, saluatur iam supra dixi. genetiui nostrum — nostrorum B0, 1, duum 63, 20. 64, 6, mensuum 61, 35 etiam apud ueteres leguntur (ef. de forma »os/rum Neue II, 188 de duum Neue H, 145 Roenseh 277 de »ensuwum: Neue II, 260 Sittl in Woelfflini Archiuo II, 563). inusitatus est ueteribus genetiuus pluralis simplicum 55, 26. 57, 6; 11; item datiuus as, qui 72, 91

oceurrere uidetur (nisi forte a /is eum Vsenero qui Ouid. Met.

8, 611 confert, retinendum est). metaplasmus quem dicunt haud raro reperitur. sic prima deelinatio pro tertia usurpatur in substantiuis graecis; fantasma, ae 63, 17, imergaema, ae 53, 26, anabathra, ae 69, 31 (Koffmane, Gesch. d. Kirehenlateins 36; sed talia iam apud ueteres oceur- runt, ef. Neue I, 326 sq. Buecheler de declinat. lat. δ p. 6); secunda pro tertia: a//ariwm 46,17; secunda pro quarta: senatus, i75, 15 (Neue 1, 353 Roenseh 262); tertia pro seeunda: pueris e us) 77, 21 (sed plerumque /uer;); quarta pro secunda: lectu (sed alibi Zecz, /ecto) 75, 10 (Neue I, 526 Roenseh 263). item adiectiua secundae declinationis pro tertia: pauperi b5, 3, pauperos 65, 22, pauperorum B5, 4. 64, 26. 65, 20 (Neue II, 92; ef. Anonym. adu. aleat. 6) et tertiae pro seeunda: /amdis 64, ll, zmfirmis 52, 19. 54, 7. 60, 5 (Roenseh 274 Sittl in

"Woelfflini Arehiuo IL, 578 Hartel ibid. ΠῚ, 35).

| permutatio generum saepissime fit, sed certis quibusdam . regulis eoercetur. haud raro adiectiua uel partieipia generis maseulini eum substantiuis generis neutrius coniunguntur (Roenseh 277 Miodofski, praefatio ad Anonym. adu. aleat. p» 18 sq. 93): incredibilem uisum 51, 19, talem. uisum. 83, 18,

*

XLIV PROLEGOMENA

alium signum 60, 23, omnem aurum 63, 6, /umen inaccessibilem 66, 26, /|umen inenarrabilem. inuisibilem 68, 33, omnem uasum 79,91. accedit quod genus masculinum pronominum relatiuorum qui et quidam saepissime substantiuis feminini uel neutrius generis additur (Roenach 277): quem (feminam uel matronam) 64, 98. 65, 7, gratia quem 61, 19, uirgines qui 19, 10, uox. qui 97, 16 (bis, sed paulo post guae), partem quem 95, 7, lingua per quem 97,14; lempus quem 171, 99, signum quem 97, 1, uerbum qui 97, 14, sq. (sed ef. etiam quae Roensehius monuit p. 266) quendam candidum i, e. candidam 45, 9, quendam nomine rufi- nam 46, 14, mulierem quendam turpissimam 10, 8 (sed retinuit quandam 63, 2). rarius substantiua neutrius generis masculina, uel maseulina neutra faeta sunt. illue pertinet euangelium ... eum 66, 29 sq. aecusatiuus decorem 72, 1; hue satyriscum habens (pro habentem) 63, 90, satyriscum uenale 64, 6, satyriscum .. o quod 64, 33, gladium nostrum 10, 16 (ef. etiam Roenseh 269 sqq.) aliter statuendum esse uidetur de participiis pro- nominibusque maseulinis quae ad femininum saxa referuntur: eum, factum, totum eum 61, 3: 4; 6. haec enim maseulina non ad sardam, sed ad praeeedens masculinum piscem relata esse uidentur. interdum in generum permutatione nullam regulam obseruare potui. conferas Jc pro Aanc 60, 28, eam pro eum 47, 25, eam pro ea (neutr. plur.) 55, 8, quae pro qua 56, 30; animaduertas etiam 69, 12 manifestissimum librarii errorem αὐτὴ pro aZae (uersu 11 a/;iae antecedit).

de comparatione adieetiuorum pauea notanda sunt. commemoro 7a»: sapientior 54, 34, mator constans 69, 16 (ef. Ott, Die Doppelgradation des lat. Adj. in Jahrbb. f. Philol. 1875 p. 788), hberalts magts 75, 14. pro superlatiuo e/Aopissimam ΤΌ, 8 8q. legendum uidetur e/Azopissa»v. — interdum eoniugatio uerbo- rum uitiosa reperitur. seeundam coniugationem pro tertia habes fortasse in emz/tes (69, 5), credes (74, 24) ef. Miodoriski Anonym. adu. aleatores p. 19. uerbum oZire linguae rusticae usitatissimum (Roenseh 281 sq. Neue II, 617) legitur 57, 18; addas participia perfecti temporis zw/fus 85, 6 et ad?uwtus 76, 18 (ef. Vsener, Rhein. Museum XXXVII [1882] p. 479 sq.), indicatiuum per- feeti zuroiwit (sie semper ef. Neue II, 624) et scerumt 85, 18 (Neue II, 522). genera uerborum baud raro permutantur. deponentia sunt cerzarz 70, 1 (Roenseh 302) et in/uminari (i. e. conspicere) 67, 9. lapsus calami uidetur esse /wndari pro fuwm- dare 53, 18 8q.,, eum plerumque reete exstet fundare; inferre

Ur E

PROLEGOMENA XLV

pro inferri 67,4, consummare pro consummari 72,15. addas mendosam coniugationem /mdebatur pro fundabatur 61, 11, furiens pro. furians 87, 4. furiebatur pvo. furiabatur 101, 13; infinitiui perperam formati sunt credisse pro credidisse 71, 7, et tradidi pro tradi 57, 93 (sed uide supra p. XLII). fortasse hue pertinet etiam tertia eoniugatio interdum per alteram depulsa

in e»uttes pro emitiis 62, b. et credes pro credis 74, 24 οἵ, Mio-

dofiski 19 (sed uide quae supra p. XXXVIII adnotauimus).

signifieatio uoeularum saepe ab usitata diseedit. hue pertinent substantiua zreudu»i — mendacium 97, 14 (Neue I, 547. Ott, Jahrb. f. Philol. CIX [1874] p. 848. Itala Habacuc 2, 19 ap. Priseillian. fr. I, 16 p. 15, 9 [ef. Schepssii indieem ad Priseill.] Gre- gor. Turon. hist. Fr. 2, 10 p. 78. 16. 6, 40 p. 279, 6 [MBonnet]); seductio — corruptio 51, 33, fraternitas — coetus fratrum (ἀδελ- φότης) 45, 13. 51, 29. 62, 99, substantia — res familiaris bb, 14. 57, 26. 59, 14 (Roensch 325), exterminium — destructio 62, 1, refrigerium (ἀνάψυξις) 64, 3. 68, 19, conuersatto ταὶ conuersio 13, 99, persuasio — res persuasa 81, V9, fortasse etiam contio

— disceptatio 58, 31; adieetiua imcredibilis — infidelis 4v. 11. 62, 5 (Roensch 339), Jonestus — diues uel nobilis 63, 8, 71, 11. 79, 19; 20. 87, 7 (Roensch 332 cf. 314), deificus — diuinus 63, 9 (Roenseh 224); addas αὐ ocw/s pro caecus 66, 93. 68, 18. 69, 6; pronomina a//er pro a/z«s 72, 5; 7, qui pro quis 72, 95. 78, 6, quod pro ex quo 49, 93 dietum esse suspieatur MBonnet qui eonfert Sulpie. Seuer. dial. 9, 14, 4 p. 197, 17 οἷοι; item ex eo pro ex quo 51,26 (sed MBonnet suspicatur seriptum fuisse ex co): aduerbia p/us — magis 46, 11. 57, 9; 93. 70, 15 sq., nimis — 63, 9 (Roenseh 342), /oco — il/ico 57, 6, modo — nunc

47, 18; 19; 20. 88, 10, equidem — quidem 65, 30, capaciter — potenter 67, ὃ, extrinsecus — praeterea 64, 97, Praeterea — prae- sertim. 45, 15. 49, 8; 11. 73, 10. 85, 16, /ant«m cum coniunetiuo.

c μόνον ἵνα 50, 7. 57, 28; coniunctiones gwia pro aceus. e. inf.

|. 49, T. δά, 17. 58, 10. 60, 4. 75, 99. 83, 7, 85, 20 (Roenseh 409 ᾿ς Bonmet ind. ad Acta Thom, Miodorüiski l. s. p. 21), quoniam. (pro nec. c. inf.) 46,90. 50, 19. 51, 32. 56, 30. 57, 39. 71, 13. 73, 8; 17. 76, 15. 886, 18. 99, 18 (Roensch 402), quoniam — ὅτι ante oratio- J mem directam 69,9, numquid pro num 48, 29. 52,20. 85,1 (Kühner | | 3309, sí in interrogatione indirecta 46, 31. 73,16; 25. (103,4) Roensch 403 Bonnet ind.); aduerbia quae praepositionum instar hibentur: Pa/a» e. ablat. — coram 70,18. 74,28 (Roenseh 399, sed nide Ktühner, ausführl. Gramm. II, 373. Neue II, 698), retro

XLVI PROLEGOMENA

e. ace. 73, 1 sq. (Roenseh 399), «sque c. abl. 62, 15. de signi- fieatione uerborum multa monenda sunt; cf. Parere — apparere 49, δ. 68, 25 (uetere usu ef. Horat. sat. II, 7, 79 Vsener, Rhein. Museum XXIV, 348 sq. Roenseh 374), refrizgerare (— recreare aliquem uel se reficere) et refrigerari (ἀναπταύεσϑαι) 51, 27. 52, 31. 73, 1. 81,4 (Roensch 378), reficere (— se reficere) 69, 24 (ef. Gregor. 'T'uron. patr. 1, 2 p. 665,9 w£ die tertia reficeret), fundare (— con- firmare) 47, 30. 53, 18. 61, 11. 62, 30, c/amare — uocare uel ἐπ- uocare 61,97. 65,32. 76,14; 15. 83, 14 (Roenseh 352), superponere — jeiunium (opus) sponte suscipere 69, 28, zn/endere aliquem (— intuer?) 70, 20, 75,1 (Roenseh 371), adtendere aliquem 81, 25. 83, 18, /raducere — ἐλέγχειν 15, 95 (Roenseh 383), «acare alicui — seruire 74,19, aporiare aliquem (9 confundere) 85,16 et apo- riari81, 98 (Roenseh 252), scoruscare — fulgurare 68,31 (Roenseh 356), communicare (— communionem facere cum. aliquo) 95, 8, ducere se (— abire) 13,7 (Roensch 361), exponere — emittere 85, 1T. grammatica quam uocant structura uehementer a recti ne dieam elegantis sermonis regulis abhorret. saepissime fit ut praepositiones quae ablatiuum regunt, eum aceusatiuo, quae aceusatiuum, eum ablatiuo coniungantur; interdum uni eidemque praepositioni uterque easus adneetitur (Roensch 406 sqq. Koff- mane 139 Neue II, 784 sq. Kühner, ausführl. Gramm. II, 418 ef. etiam Miodonski p. 20 Petschenig ind. ad Victor. Vit.). ablatiuus pro aeeusatiuo praepositionem z» sequitur: zw fratri- bus (pro zn fratres) A6, 11, in somnio 50, 15, in Jectina 51, 8, ἐπ gurpetuo 51,10, in temptatione cadere 52,14, zn saeculo 53,93; 30, im uobis 54, 10, zn perditione 54, 18. 67, 6, 1n blasfemia 55, 11, in angelis tuis 56, 11, zn publico 51,10, zn animo 5T, 19, Zn numero 58, 99, zn atrio 58, 30, zn iulio. foro 69, 8. 65, 31, 1n nomine meo (Jundabis) 62, 30, in hontine 61, 29, zn triclinio 66, 99, in humana carne 61, 4, in oculis 69, 7, 2n somno 10, 4; 6, in furia 16, 30 8q., in lumine 11, 8, in honore T1, V, in domo 19, 9; 7 8Q., in conuer- satione 13, 29, zn agrippa praefecto 91, 2, in terra 97, 19; saepe- numero legitur credere zm Christo, sperare im domino ete. ablatiuus praepositionem Per sequitur: fer 7iber; 48,12, per opera (— per operam) 62, 98, per manu 64, 26 (Neue II, 784); praepositionem ad: ad prora 51, 19, ad ianua 57, 9, ad hora 81, 24. 87, 18, ad ῥίαίεα 83, 4; praep. ante: ante lectu 15, 10 (sed cf. 75, 11); contra: contra simonem ... et seruientibus illi 60, 17; praeter: praeter narcissum et duabus mulierióus 49, 15. accusatiuus pro ablatiuo reperitur post 7»: zm dominum spent &kabere AT, 948q.,

1 !

zn paucos dies 49, 30, zn fidem 50, 25, zn dominum 51, 11. 54, 21, in Christum 53 19, in urbem 58, 15, zn domum 61, 97, zn aquas 58, 4, in errore aut in ignorantiam 58, 91 8q., 24 stabulum 62, 16, zn uisum 63, 19, zn quem 63, 30 8q., ἦν Juctum 64, 10, in notitiam 93, 11 (Neue II, 785). addas praepos. cum: cum dominum nostrum 47, 10 sq., cum stmonem 56, 21, cum infantem 692, 17, cum alias matronas 87, 2 8q. (Neue II, 784); de: de rejromís: sionem 41, 95 sq., de propheticas scribturas 61, 8 8q., de . . . fabri filio et ipsum fabrum 11, 24 8q.; ex: ex hodiernum 19, 14; sub: sub occansionem 63, 8; pro: pro persecutores nostros 11, 1 (Neue I], 784). interdum ablatiuus adiectiui uel pronominis aecusatiuo substantiui adnectitur: cw»: matrem tua 74, 11; cum gaudium magno 15,7. praeter hane barbaram praepositionum strueturam permutatio easuum haud raro occurrit. sie ad tempus definien- dum ablatiuus aceusatiui instar usurpatur: zezumans triduo 45, 8, ietunans diebus tribus 63,11, diebus sex totidemque noctes 51, 19 8q., biduo sustine 63, 15, circiter hora nona 65, 3; rarius aceusatiuus pro ablatiuo: avum pius 46, 4, sabóatum . . . contentionem habet 69, 25. ad oppidum quo quis profieiscitur definiendum, ple- rumque ablatiuus aeeusatiui uicem reddit: pwfeo/ts 51, 13, wea- Joli 63, 18, aricia 85, 6, terracina 85, 7; sed accusatiuo roma» substituitur genetiuus ro»e 48,8; 17; 26; 29. 49, 33. 52, 22. 53, 2; 13 [16]. 57, 5; 10. nomen urbis unde aliquis profieiscitur non simplici ablatiuo, sed praepositione a ablatiuo praemissa signifieatur: a roma 51, 30. 62, 14; 16. 87, 18. — ablatiuus cum genetiuo rarius commutatur. habemus — iui causa ΒΓ, b. 60, 8, nostri causa 67, 98 (Roensch 418), sed hoc iam apud ueteres oceurrit (Ktihner, ausführl. Gramm. der lat. Spr. HI, 310); uice uersa ablatiuus in locum genetiui pretii succedit: »ow munimo pretio 63, 8 sq. haesitare possis, num ablatiui et datiui iam saeculo V uel VI inter se confundi coepti sint. reperitur in codice datiuus pro ablatiuo: suseriófiomi tali B7, 95, piscinae adiacenti natatoriae 60, 30, petenti te 62, 96, meae wiriuti 15,1; ablatiuus pro datiuo σγαμα 57,1. sed ubi datiuum ablatiui loco legimus, librarius aut uerba perperam eonstruxisse aut litteras 7 et e permutasse uidetur; de forma autem grande pro z*a"di uide quae supra nofata sunt. semel

᾿ς datiuus in aceusatiui locum successisse uidetur: zw/emderem uos

ambos et tibi et il/i 70, 90 Βα. uerum haee barbaries non ex |» permutatione easuum sed structurae uerbi explieanda est. — (ΒΒ αὶ et aceusatiui frequentissima confusio nullis fere

XLVIII careeribus eohibetur. interdum suspicari possis neglectionem uirgulae, qua aceusatiuus singularis primae uel tertiae decli- nationis ab ablatiuo discernitur: sie faeillime eorriges o5/atrone 48, 14, uirtute 49, 97, tanta substantia 55, 14 sq., nutu pro mutum 60, 9, domu pro domum 66, 9, pietate et inpietate 64, 12 sq., fuga 65, 18, aperiente 16, 1, adueniente eum et retribuente 91, 1; interdum e et ; quod saepe fit permutantur, e. gr. caeZeste pro caelesti 19,8, corporali pro corporale 97,17, omne proontiti 81, 15. alibi formae in o et »» desinentes permutantur: legimus saó^a£u pro saóbatum 45, 18, Jectu pro Jectum 75, 10, fe nuntio suo misso pro Ze nuntium suum missum 52,10 sq. (sed cf. commentarium), ligno fagio pro lignum plagium 97,9. accedit quod » littera baud raro perperam ponitur, ita ut accusatiuus saepe ablatiui locum obtinere uideatur: wusericordzam 58, 99, amplectentem 58, 95, praesentiam 60, 24, canem: 62, 6, lucem. itaque. factam 62, 30 &q.. inplanationem 61, 5 8Q, misericordiam. suam. 61, T, extremum 85,8. eodem modo, scilicet »: littera modo abieeta modo addita, nominatiuus aeeusatiuo uel aecusatiuus nominatiuo substitutus esse uidetur. sie legimus eucharistia pro eucharistiam 46, 18 (ubi codex ewckarzstia habet, nom ewcÁaristiamt ut per- peram impressum est), »ua/acia pro s»ualaciam δ, 97, eubola, honesta pro eubolam, honestam 63, 9, una pro wxam 68, 20. turba pro turbam 69, 31; uice uersa misericordiam pro rmiseri- cordia 52, 16, widuam. pro uidua 66, 28, paenitentiam. pro. Paeni- tentia 97,9 sq. sed alibi res aliter se habet. nimirum saeeuli VII librarii uix sensisse uidentur, quid casuum sit diseriminis. sie ablatiui usus saepe neglegitur, habes accusatiuum pro ablatiuo in denarios pro denariis 65,11 sq.(?), flammas pro ffammis 76,3. HOS pro nobis 99, 8. item aceusatiuus in nominatiui locum sue- eessit: legimus accrfpientem pro acciprens 60, 8, »narcellum: pro marcellus 66, 4 8q., turbas pro turbae 73, 35, suspensum: pro suspensus 95, 8, clauum pro c/auus 97, 7. reliquum est, ut alios eius generis errores enumerem. hue pertinet nominatiuus pro accusatiuo: exX&»tus 49, 1, »ia/us 57, 19, mtu/ier 63, 2, castigatus 68, 8; nominatiuus pro datiuo: uzgz/ams 62, 21; aceusatiuus pro genetiuo: azcemtem pro dicentium 53, 16, Persuasum pro persuasi 54, 33, Áominem. pro Aominis 97, 15; ablatiuus pro nominatiuo: marcello 59, 28.

iam dieam de idiotismo quem uocant uerborum. indi- eatiuus pro coniunetiuo saepe reperitur post » (Roenseh 429 sq.): ita ut dixit 52,6, ut ime plangerem . . . et lugebam ΒΑ, 1, ita

PROLEGOMENA XLIX

ut .. . percutet ... , et iubet bo, 18, ut. Possumus 69, 14 sq.; post Cum: cum sum 74, 999. alibi (51, 26) Profectus est pro Profectus esset Scriptum esse uidetur: sed est confusio orationis directae et indireetae, quae saepe irrepsit. uerum error librarii est so/ua? pro so/wit 76, 13. indieatiuus futuri pro coniunetiuo praesentia oceurrit in Percufet pro percutat 55, 17; senties pro sentias 103, 4. eoniunetiuum pro indieatiuo semel habes: wi (i.e. quippe qui) ame exfugare uolueris 61, 16; infinitiuum pro uerbo finito bis: z ..Conlemnammus et te solum sequi (— sequamur) 14, 6, uf ,. irent et quaecumque . . . consumptura erat. ferri ante. lectum eius 75, 10 sq. eoniunetiuus accusatiuo eum infinitiuo permutatur 59, 25: esse mue ΤῊ corpore et mon patiar aliquid a caesare. multa alia quae in eodiee reperiuntur sine dubio emendanda erant. hue pertinent ΝΟ ΜΗ pro uenient 64, 39, Putas pro Putaóas 64, 13. accedunt permutationes modorum, numerorum, personarum uerbi, quae maximam partem ex permutatione uel abieetione litterarum ortae sunt. enumero ze//e pro ue//em 48, 3, discedere pro discederem 48,4, refrigerare pro refrigeraret 51,97, refugit pro refugi 52, 14, interesse pro znteressent 53, 12, dixi pro dixit 63, 27, ambulaui pro amóulauit 53, 31, suaderet pro suaderem δά, 95, dona pro donas 55, 9, tradidi pro tradi 57, 93 (sed uide supra p. XLV), widerent pro uideret 60,14, mitteret pro mitterent

61, δ, spoliasti pro spo/tastis 63, 9, accepit pro accepi 66, 7, diei

pro dic 67, 91, suwccurrat pro succurras 68, 29, dicente pro dicentes 69, 3, putans pro Putas 71, 18 (sed uide supra p. XLI), praestare pro praestabo 12, 20, excaecare pro. excaecate 93, 10. de structura uerborum inusitata haec monenda sunt: intueri alicui vei 4b, 4, oófiuisct. aliquem. 46, 5 (ef. Sittl in Woelfflini Archiuo I, 503), paenitere im aliqua re A6, 99. 55, 14, memorari aliquid 46, 30. 77, 9 sq. (Roenseh 414), misereri ali- quid 54, 6, misereri alicui 58, 10. 61, 95. 69, 3 (Roenseh 413), tendere in aliquo 54, 10 sq., 7M animum inducere alicutus. vei 57, 19 sq. paemtere ab aliqua re 63, 31 sq., fidem habere in aliqua re 64,9, petere aliquem (i.e. rogare) 64,26 (Roenseh 441), obaudire aliquem 65, 39 (Roenseh 414), cowszgmare alicui rei (precibus) 66, 17, adquiescere alicui rei 66, 19 8q., maledicere aliquem. 71, 18 (Roensceh 440), aazuuare alicui 14, 9, parcere de aliquo (Ὁ) 81, 7 sq.; sed /rwi a/iquid 93, 6 inm apud ueteres (Kühner, ausführliche Gramm. II, 282 Langen in Woelfflini Arehiuo III, 334); addas zw spiritu repletus (52, 4), 2n

spiritu exaltabatur (59,98 sq.), nisi forte et his locis ut alibi IV

L PROLEGOMENA

simplex ablatiuus (ἦι spirifu — ispiritu) legendus est. ad idio- tismum strueturae pertinet etiam partieipiorum usus frequen- tissimus quae loeum uerbi finiti tenent. partieipia praesentis: 47, 30 sqq. 49, 17 sqq.; 31 sqq. 50, 19 sqq.; 24 sqq. 51, 31. 52, (18); 24 sq. 54, B sq. 56, 14 sq. 58, 1 sq. 60, 14 &qq.; 33 sq. 62, 3. 65, 6 8q.; 22 Βη.: 32. 66, 22; 25. 69, 12 sq. 71, 14 sq.; 19. 73, 99. 74, 7. 81, 1. 83, 90 sq. partieipia perfecti: 48, 13 sqq. 67, 7 (ef. Petsehenig Ind. ad Vict. Vit. 164 sqq. Scehepss in Woelfflini Archiuo III, 322). addas nominatiuos absolutos pro ablatiuis: 45, 12. 46. 15. 48, 97. 49, 13. 59, 1 sq. 65, 1. bis ablatiuus absolutus partieipii occurrit omisso substantiuo: AT, 95 (credentibus), 48, 10 (referentibus). interdum enuntiata sequentia per particulas aw/ewr, uero, itagwe, ergo prioribus adiunguntur: 48, 7. 50, 8. 67, 12. 73, 20. 79, 18 (autem), 79, 98 (uero), 53, 90 (ztague), 60, 31 8q. (ergo; ef. Koffmane 135 Hartel in Woelfflini Arehiuo IIT, 19). ex uulgari sermone repetitur attraetio nominatiui pronomine relatiuo sequente: cÁrzsfum dominum nostrum quem tu praedicas 51,33 sqq., Jumen . . . in- enarrabilem inuisibilem quod enarrare. nemo. hominum | possit 68, 39 &d., unicum filium quem habebam 13, 9 8Sq., ?sfos 2uuemes quos manumisisti 11,7. ef. IaeGrimm, Kleine Schriften III, 323 sq. denique notanda est orationis direetae et indireetae eon- fusio: 49, 10 sq. 51, 6 sq.; 28 sqq. 63, 14 sqq. 65, 11.

Superest ut de graecismis interpretis latini disputem. uoeabula graeca frequentissima sunt: a2yssus b6, ll, agom 60, 16. 69, 93, aelemosyne 55, 99, anathema T1, 30, anabatkra 69, 31, aperiatio (aboratio) 69, 9 et aporiare 81, 28. 85, 16, baptizare δῦ, 30. 51, 1, Masphemus, blasphemia et blasphemare 47, 18. 55, 11; 19, cafathema 56, 6, catechizare 49, 11. 63, 13, chiragricus 81, 15, del/fica 64, 15, discentes (— μαϑητεύοντες) 103, δ, energia (mnergia) et energema (imergaema) 49, 27. 52, 10. 53, 26. 91, 3, ep[s]imenia 50, 2, eucharistia 46, 15; 18. 51, 8, fantasia 81, 94, fantasma 61, 3. 62, 13. 63, 17. 81, 19, fidentes (πιστεύοντες) 83, 91, gerabatus (χράβατος uel χράββατος) 74, 1. 85, 5, muplanator (πλανος) et inplanatio 54, 10. 67, 5 sq., malacta 50, 26; 97, mysterium δῶ, 6. 59, 3. 72, 15. 93, 1; 6; 8; 12. 95, 3, neofitus uel neopAytus 46, 29. 54, 16, ῥίανης 49, 13. 60, 4, ῥοαΐα- gricus 81, 15, satyriscus 63, 21. 64, δ; 33. 65, 4, scandaéisare et scamdaltsari 49, 8. 52, 13. 53, δ. 54, 14. 57, 32. 83, 16, synagoga 56, 23. haud raro graeca ad litteram latine reddita sunt: a4- probare aliquem siue aliquid — ἐλέγχειν 49, 95. 61, 28 Βα. 69, 9;

PROLEGOMENA LI

98. 63, 95. 6b, 99, zn pleno constituere — τελείως χαϑιστάνειν ΑἹ, 39 sq., women — ὄνομα (i. e. Χριστοῦ) 51, 18, magnalia (μεγαλεϊαὴ 52, 19. 63, 15, abnegare — ἀρνεῖσθαι 54, 3, prae- cordia (σπλάγχνα) 59, 30. 69, 19 sq. 76, 7, uirtutes — δυγνά- nét; 54, 26 sq. 71, 17, communis τας κοινωνός 59, 7, domesti- Cus — οἰκεῖος 64, 7, alias εἰ altas — ἄλλως καὶ ἄλλως 69, 18, per — διά (ser i. e. post multum. tempus) 65, 99, quasi — «gc praepositio (ὥς rivo) 85, 7, Principatus — ἀρχή 95, 4. interdum praepositio is artieulum graeeum reddere uidetur: hue referre possis eum dominum 54, 2, cius . . . filii dei b6, 6, eius daemonis 70, 17 (Roenseh 423 8q.). sunt etiam loci, in quibus adieetiuum numerale :z»xs artieuli indefiniti τὲς loeum obtinere uideatur, e, gr. utram. de senioribus uiduam 66, 92, unum ex eis 79, M, umum de suis 19, 99 sq., uma de uiduis 79, 98 sq., ego ex uobis

. unus 74, 99 (Roensch 425)

"Init graecismos strueturae primum loeum obtinent genetiui absoluti (Roenseh 436): Jam tempus demorantis 45, 2, omunum. stupentium 5T, 13, Áomtnum multa milia zn per- ditionem mergentium (i. e. àvO gutem τεολλῶν χιλιάδων εἰς ἀπεώ- λειαν δυσαμένων) 67, 6, fortasse etiam Piscinae adiacentis» nata- feriae 60,30. interdum oratio genetiuo absoluto incipitur sed pergit ablatiuo uel nominatiuo: famgenmtium autem. omnibus 75, 12 (Roensch l. e.), guorundam eorum ... dicentes 49, 19 sq. (τινῶν ἐξ αὐτῶν... καλούντων). IRGCA Tos pronominis relatiui graece attrahitur ablatiuis absolutis: guzbus Populus dato loco per- duxerunt 14, 29. more graecorum etiam subiectum enuntiati recti loco obieeti ad enuntiatum regens attrahitur: widebunt duo tuuenes satyriscum . .. quod offerent uenale. 64, 5 sqq. infinitiuus interdum ut moris est Graecorum sensu ut aiunt finali usurpatur. ad locum iam supra memoratum 74, 6 addas: fide/is es? remit- dere mihi peccata 58, 10 sq. dominus me dignatus est uocare paratum esse (— uf paratus sim) 11, 20, im notitiam uestri. sit permanere (Ξε ut permaneatis) 93, 11 (Roenseh 447; Woelfflin Arehiv II, 165 cf. Fredegar. 4, 40 Po/ecetur esset implere; Kruseh, Neues Archiv f. àlt. d. Gesch. VII, 490). bis infinitiuus eum uerbo Zabere coniungitur: cerfari habent duo Judae: 10, 1, quaecungue consumere habui 71, 14 8q. (Roenseh 1. s. Koffmane 122 sq. Thielmann in Woelfflini Archiuo II, 48 sqq. 159 sqq.). — etiam duplieem negationem Graecorum interpres imitatus est: quae non habet inuidiam nullam 49, 31, non fuisse neminem

Dl, 96, uemo i/i zam nihil credebat B1, 98, petrus nos prohibuit Iv*

LII PROLEGOMENA

nom commumicare 85, 19. graeci originis testimonium perhibent etiam quae 81, 9 leguntur: muffafur ignis ets im eam. pro lis in graeco codice exstant: zrejqó7 ἐπ᾽ αὐτῇ τὸ παρ᾽ αὐτῆς. apparet interpretem latinum legisse zreuqO7 ἐπ᾿ αὐτῇ τὸ πῦρ αὐτῆς. similiter 79, 20 oósetrix quaedam (i. e. μαῖά vig) pro graecis μέα Tig seriptum est. addas quod interdum duplex graecorum uerborum interpretatio reperitur: dZzrgemfer summa cum diligentia 56, 18, sicut. capiebat, prout. poterat 67, 9 Βη. alia. quae hue pertinent in libro meo *Die apokr. Apostelgesehiehten' II, 1 p. 124 sqq. collegi.

Graecus passionis textus duobus eodieibus eonseruatur. codicem Patmium 48 'formae IV foliorum 4192 membranaceum' saeculi noni ineuntis iam Tischendorf olim inspexerat. mentionem codieis faeit in commentatione eui inseribitur *Rechenschaft über meine handschriftliehen Studien auf meiner wissenschaftliehen Reise 1840 bis 1842' (Wiener Jahrbücher, Anzeigeblatt für Wissensehaft und Kunst No. CX p. 15 sq.), nee non in pro- legomenis quae editioni priori Aetorum apostolorum apoerypho- rum (p. XX sq.) praemisit. habentur ibi martyria duorum apo- stolorum Petri et Pauli seorsum enarrafía; ae primo quidem loeo μαρτύριον τοῦ ἁγίου Πέτρου ἀποστόλου ἐν Ῥώμῃ, deinde μαρτύριον τοῦ ἁγίου ἀποστόλου Παύλου ἐν "Pur. textum diu desideratum Carolus Krumbacher uir doetissimus, qui anno 1885 in Patmum insulam profeetus est, in monasterio s. Ioannis ubi asseruatur descripsit, transeriptionem imaginem litterarum notas adiecit omnesque denique industriae fruges mihi transmisit, editionem principem praefatiuneula instruetam paucissimisque notis illustratam ego typis mandaui in annalibus meis *Jahr- bücher für protest. Theologie' 1886 p. 86—106. singulae codieis paginae nondum numeris signatae sunt. nouarum paginarum initia a Krumbaehero lineis transuersis in sinistro apographi margine, in hae editione numeris a me ipso appositis geminisque lineis directis in mediis uersibus notata sunt. uersuum distin- ctionem in Krumbacheri apographo religiosissime seruatam ego neglexi. accentus et spiritus in eodiee non constanter appieti a nostra ratione discedunt; uerborum interpunetio raro inuenitur; enuntiata punctis uel ad eaput uel ad pedem litterae appositis, aliquoties commatis distinguuntur; eompendia seribendi illius temporis librariis usitatissima sescenties adhibentur. litterae elarissimae sunt, sed interdum palluerunt, mira est negle- gentia in seribendis uoealibus: litterae «, ἢ et eu & et «c, v et ot,

PROLEGOMENA LIII

Ὁ et ὦ usque et modo fere inaudito si eodieis aetatem respexeris permutantur. stilum ineultum Krumbacher non librario sed ipsi seriptori uitio uertendum esse censet. Sergius Sokoloff Mosco- uiensis, uir iuuenis de studiis meis optime meritus, quem prae- matura morte mihi bonisque litteris abreptum esse doleo, epistula ad me data suspicatus est codicem non ex alio deseriptum sed ex ore dietantis à seriba imperito litteris consignatum esse.

De codicis graecitate iam in commentario quem editioni principi subieei (l. s. p. 101 sqq.) pauca monui. notatu digna sunt uestigia aliquot linguae uulgaris. hue pertinent formae ut δραπετεύγομεν, πορευγομένη, τειστεύγοντας (bis), βουλεύγειν, βασιλεύγειν, στρατεύγῃ, στρατευγόμεϑα. de hoe ; CKrumbacher eonferri iubet Mullaeh, Gramm. der grieeh. Vulgürspraehe p. 140 GCurtius, Grundzüge p. 619 sqq. Carl Foy, Lautsystem der griech. Vulgürspraehe p. 64 CKrumbacher, Bayr. Gymnasialblütter 1880 p. 371 GMeyer, Griech. Grammatik ed. 4 p. 159 Hatzidakis Zeitschr. f. vergleieh. Spraehforsehung XXVII, 77 βη. Μελέτη ἐπὶ τῖς νέας Ἑλληνικῆς 1884 p. 98 sqq. CKrumbacher, ein irrationaler Bpirant im Griechisehen (Sitzungsber. d. philol. hist, Classe der Akademie zu Münehen 1886, III p. 359—444). addas τέσσαρεις (τεσσαρὶς) pro τέσσαρες p. 90, 1, de qua forma ut CKrumbacher mecum eommunicauit seripserunt Digenis Akritas ed. Sathas- Legrand v. 1736 Digenis Akritas ed. Lambros v. 9567. 2569, 3019, τέσσαρυυς est apud Koronaeum ed. Sathas p. 43, 2. denique mentionem faeio formae σεροσετίϑοντο pro zrpoaeríServro in pas- sione Pauli p. 104, 6, quam ecaueas ne ealami lapsu ortam esse existimes, ef. Pseudo-Marcellum sect. 29 (p. 191, 11) ἐπετέϑοντο eodd DP προσετίϑοντο eod G acta Thomae p. 93, 40 ed. Bonnet σεροσετίϑοντο cod S.

Alterum eodieem Philippus Meyer, eeclesiae euangelicae spud Smyrnaeos tune pastor meritissimus, in monasterio Bato- pediano montis Athoi nuper inuenit, diligenter exseripsit et eum litterarum imagine mihi transmisit. est eodex Batoped. 79 EE. qui f. 174'—177* passionem Petri et f. 177*—180* | Pauli eontinet. passionem Petri extrema aetuum pars inde a uerbis κυριακῆς οὔσης ὁμιλοῦντος τοῦ Πέτρου τοῖς ἀδελφοῖς antecedit. cui textui inseribuntur haee: Mm» iovvío χϑ μαρτύριον τοῦ ἁγίου ἀποστόλου πέτρου. ἐκ τῶν ἱστοριχῶν χλήμεντοῦ “ῥώμησ ἐπισχόπου iv τῷ ἐσχάτῳ λόγῳ ἱστοροῦντοσ οὕτωσ. κύριε εὐλόγησον, ex his apparet, in graeco libro quo eodicis Athoi utebatur librarius pariter atque in codice latino

LIV PROLEGOMENA

Vereellensi aetus Petri Recognitionibus Clementis additos fuisse. codex duabus uersuum eolumnis nitide scriptus Patmio eum recentior tum inferior est, sed multa istius uitia huius auxilio corriguntur.

Cum Patmio eodice fere ad uerbum eoneordat uersio slauica, quam Sergius Sokoloff Moscouiae inuenit et ex slauica in graeeam linguam uerbo tenus retro uersam mecum com- munieauit. legitur in eodiee collectionis Vndol'skianae 1296 formae 8 saec. XV—XVI f. 2397— 249" in bybliotheea comitis Rumjánzew Mosceouiensi asseruatae, continetque item et Petri et Pauli passionem. quamquam multo recentior tamen ex codiee hausta est eum Patmio artissime cognato.

Haud minoris pretii uersio coptiea est, euius tria frag- menta sahidiea dialecto conseripta ex codicibus bybliothecae Borgianae (non Vatieanae) 128. 129. 130 desumta Zo&ga in eata- logo codd, eopt. III, 229 sq. recensuit. textum sahidieum nuper Ignatius Guidi uir doetissimus edidit (*Rendieonti della Reale Accademia dei Lineei uol. IIT' [1887], 2, 2 p. 23 sqq.) editumque in sermonem italieum transtulit (*Gli atti apoerifi degli apostoli nei testi copti arabi ed etiopici' in *Giornale della Società Asiatien Italiana' II 1888 p. 29 sqq.). codicis 198 septem foliis p. 3—16 passio Petri ab initio et sub finem mutila continetur. quae sub finem narrationis desiderantur, quattuor foliis eodieis 130 (p. 7—11; 13—14) supplentur; desunt quae in graecis inde ἃ primis passionis uerbis Πέτρος ἦν ἐν «7 Pour ἀγαλλιώμενος 84, 11 usque ad uerba γινώσχετε ὕτι καὶ ὑμᾶς ἀπολέσω 84, 93 sq. leguntur. uterque codex plane eandem textus formam reprae- sentat, eum Patmio graeco artissime eognatam; extrema prioris fragmenti uerba in altero fragmento repetita ad litteram eon- sentiunt, ad graeea emendanda haee sahidiea plurimum ualent. eodieis 199 tria folia (p. 101—108) ad nos peruenerunt; con- tinent duo passionis. Petri fragmenta, quorum alterum (inde a uerbis συνέδραμεν οὖν τῶν ἀδελφῶν τὸ πλῆϑος (p. 90, 4) usque ad uerba ἐκείνου διατύπωσίς ἐστιν τοῦ πρώτως εἰς γένεσιν χωρήσαντος ἀνθρώπου (p. 96, 2 54.) maximam partem orationis quam apostolus de eruce habuit eontinet, alterum ab ultimis eiusdem orationis uerbis (σὺ τὸ zr&v καὶ τὸ zr&v ἐν σοί p. 98, 4) ineipit narrationemque usque ad uisionem Marcelli (p. 100, 7 τοῦ δὲ Μαρκέλλου εἰρηκύτος) continuat. uerborum tenor a codicum 198 et 130 textu adeo discrepat, ut uix eiusdem uersionis esse uideatur. sahidica apostolorum aeta, ut IGuidi

PROLEGOMENA LV

nos docuit, saeculo XIII in linguam arabieam, saeeulo XIV ex arabiea in aethiopicam translata sunt, textus arabicus in quattuor bybliothecae Parisinae codieibus (Ms. arabe de l'ancien fonds 152; ms. arabe du supplément 188 ef. Zotenberg catal. mss. arab. p. 18. 19; cod. syr. 232; Ancien fonds 130 A, *'en carschouni' f. 213" ef. Zotenberg cat, mss. syr. p. 178), im codice Vatieano arab. 694 (Maii ser. uet. nou. coll. IV, 598), denique in singulis codicibus bybliothecae nationalis Florentinae nazia eatal. p. 274) et bybliotheceae Bodleianae Oxoniensis (Nieholl, eatal. p. 54) extat, sed nondum in lucem prodiit. uersio aethiopica quam ex arabiea confectam esse iam ante Guidium Zotenberg (cat. mss. aeth. p. 56), Noeldeke (in libro meo 'Die apokryphen Apostelgesehiehten' I, 632, Ergünzungsheft p. 37) et Alfredus de Gutsehmid (in eodem libro, Ergünzungsheft p. 36 sq.) animaduerterunt, in passionum apostolorum collectione, eui certamen apostolorum (Gadla Hawáryáth) inseribitur, primum obtinet locum. translationem anglieam instituit SCMalan ex manuseripto chartaeeo foliorum 249 formae 8 per Tattamum arehidiaconum Bedfordiensem in Angliam apportato. idem liber etiam in aliquot codicibus aethiopieis Musei Britanniei (codd, CI—CX), in quibus Noui Testamenti libris additus est, nee non in codiee Parisino aethiop. 52 anni 1379 (cf, Zotenbergi entalogum p. 53 sqq.) legitur. usus sum translatione Malani ("The eonfliet of the holy Apostles. Londini 1871 p. 1—10), textus aethiopieus haud ita multum ad graeca emendanda ualet, quippe qui non tam interpretatio quam paraphrasis eoptici (uel arabiei) exemplaris dicendus sit. Bignaui eodicem Vercellensem litera L, eodicem Patmium JP, eodiceem Athoum (Batopedianum) 4, uersionem slauieam .5, eoptieam C, aethiopieam 1/4. prolixior textus latinus, ubi ad diuersorum breuioris textus testium auctoritatem uel con- firmandam uel infirmandam adhibendus erat, siglum Z accepit. — Passionis Pauli breuioris fragmentum latine in tribus eodieibus Monacensibus exstat, quorum longe optimus et uetu- tissimus est cod. Monac. lat. 4554 saec, VIII/IX, euius aucto- ritatem. seeutus fragmentum a Carolo Krumbaeher exseriptum — edidi in annalibus meis *Jahrbücher ftir protest. Theologie' 1886 . p. 332—336. postea ipse codicem inspexi. fragmentum illud ut

dam supra p. XVIII monui passioni Petri et Pauli quae Marcelli ᾿ nomine fertur praemittitur. inseribitur Passio sanctorum afosto- — Morum. Petri et Pauli qui. passi sunt sub. Nerone imperatore dic

i

LVI PROLEGOMENA

tertio kal. iulias. sequitur passionis Pauli initium: Z» fempore illo cum uenisset Romae Lucas a. Galilaea et Titus a Dalmatta expectauerunt. Paulum. in urbe. extrema. fragmenti uerba sunt haee: Zumc iussu regis cessauit edictum, ita ut nemo auderet contingere christianos donec , .. quae sequuntur librarius de suis addidit. sunt autem haee [dowec] maxima pars populi ad Christum | conuerteretur. hoe. additamentum exeipiunt prima passionis Petri exordia: /m diebus autem ilis Petrus apostolus Komae morabatur cum fratrióus gloriosus in. domino gratias agens die ac nocte turbaem) credentium ad se uenientem suscipiebat. inm pergit librarius sie: reszstebant autem illi quidam Judaet, quos reuincebat Petrus. per. uerbum. domini. cumque audissent de Paulo in tempore illo cum uenisset Paulus Komam, conuene- runt ad eum omnes Judaei. extrema uerba (cum: uenisset etc) passionis Petri et Pauli Marcellinae sunt, quae subinde in codiee legitur. de orthographia ecodieis moneo quod litteras δ et ae snepe permutat. seribit ro», cesar (sed et cesar), preceptum, penitebit; coltidiae, depraecatus; eonfundit interdum 7 et e: per- wmutteri 109, 9, dicetis 109, 9; ὁ et d: ad 107, 8, istu£ 118, 91. res grammatieae uix ullae adnotandae sunt, praeter /orzs pro foras 107, 6 et nimium pro σφόδρα 111,3; 4.

Eundem textum exhibent ecodiees Monaecenses lat. 22020 snee. XII et Monac. 19642 saec. XV, auetoritate multo inferiores, sed inter se paulo artius cognati. uix uno alteroue loeo eodex Monae. 4554 recentiorum textuum adminieulo emendatur. ef. quae exposui Jahrbb. f. prot. Theol. 1886 p. 691 sq.

Graeeus huius passionis textus integer seruatur in duobus eodieibus supra memoratis Patmio 48 saec. IX et Batopediano 79 saec. X/XI. graeca ex eodem fonte fluxerunt atque ex- eerptum latinum. Patmio inscribitur Μαρτύριον τοῦ ἁγίου ázto- στόλου Παύλου ἐν Ῥώμῃ τῇ πρὸ 9' (sic) καλανδῶν... .: Bato- pediano τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ μαρτύριον τοῦ ἁγίου ἀποστόλου Παύλου" κύριε εὐλόγησον. Batopediana narratio paulo prolixior inter- polatorem sapit, sed haud raro propius ad Pseudolini uerba necedit. ad textum emendandum caute adhibenda est. cf. quae serpsi in supplemento libri mei *Die apokryphen Apostel- gesehiehten' p. 40.

Cum Patmio fere semper facit translatio slauica in codiee collationis Vndol'skianae bybl. comitis Rumjan'zew 1296. eandem uel similem originem traxit uersio sahidiea, cuius fragmentum ex codice 130 bybliotheeae Borgianae Zoéga excerpsit (cat. eodd.

PROLEGOMENA LVII

eopt. p. 229), IGuidi eoptiee ("Rendiconti della Reale Aeea- demia "dei Lincei' uol. III (1887), 2, 4 p. 65—67) et italice (*Gli Atti Apoerifi degli Apostoli', editum in *Giornale della Società Asiatiea Italiana', uol. II 1888 p. 36 sq.) edidit. continet pas- sionis initium usque ad uerba p. 110, 15 ὕπερ εἰ καὶ σοὶ φίλον ἐστὶν στρατευϑῆναι αὐτῷ. ex coptiea orta est arabiea trans- latio, in iisdem codicibus bybliothecarum Vaticanae Parisinae Florentinae nationalis Bodleianae qui passionem Petri per- hibent asseruata; ex arabiea rursus aethiopiea, quae in libro Certamen apostolorum inscripto passionem Petri sequitur (angliee in editione Malani p. 11—15). textus aethiopieus ab initio mutilus oratione quam Paulus ad gentes habuit ineipitur, euius uerbis a graeco textu alienis subnectuntur quae inde a uerbis ὃ δὲ Παῦλος εἶπεν Καῖσαρ (p.112, 13) usque ad finem passionis leguntur. a graecis interpres aethiops saepe differt; ad pro- pagationem passionis breuioris cognoscendam magni, ad textum emendandum nullius pretii est, num arabica translatio non- dum prelo mandata de meliore nota commendetur, in incerto relinquo. in commentario passioni Pauli breuiori subiecto signaui eodiees Monacenses tres siglis 7: 7/7? 773, Patmium P, Βαίο- pedianum .4, slauicam uersionem .$, eoptieam C, aethiopicam Zleth., Pseudolini textum Z.

II. Acta Petri et Pauli catholica.

Passionem Petri et Pauli primus latine edidit Fridericus Nausea in libro eui inscribitur: Anonymi Philalethi Eusebiani in uitas miracula passionesque Apostolorum Rhapsodiae, Coloniae Agrippinae 1531 fol. 1'—8*. passionem Petri et Pauli sequuntur apud Nauseam miraeula et passiones reliquorum apostolorum Andreae, Iacobi Zebedaei, Ioannis, Thomae, Iacobi fratris domini,

, Matthaei, Simonis et Iudae, Barnabae. de codice quem exseripeit nihil adnotauit, sed satis habuit in praefatione haee addidisse: que» (brum) ipsi muper titulo Rhapsodiarum. Ano- nymi Philaleti Eusebiani, characteribus sane plus quam uetustis inscriptum, discussis per nos multis et his quidem. antiquissimis bibliothecis, opera tandem Vdalrici Grisaei amici non uulgaris ex Jibraria satis puluerulenta erutum et a ólattis tineisque umndi- atum ... edendum censuimus. passioni Petri et Pauli Nausea narrationem quandam ex libro Pontifieali desumptam de Con-

Magno a lepra sanato deque basilieis Petri et Pauli

LVIHI PROLEGOMENA exstructis adiecit. post illum Franciscus Maria Florentini mar- tyrologio quod edidit Hieronymiano (Vetustius occid. eecl. Mar- tyrol. Luecae 1668) eundem textum adiunxit (p. 103—111). inscribitur libro apud Florentinium: JMarce//i quem discipulum Petri apostolt ferunt de. mirifiis rebus et. actibus. beatorum Petri et Pault εἰ de magicis artibus Simonis magi; subsceribitur: ego Marcellus discipulus domini mei apostoli Petri quae uidi scripsi. Florentinii textum iterum exeussit loannes Albertus Fabricius in codice apoerypho Novi Testamenti (t. IIL, p. 632 —653). Marcelli quem uocant liber medii aeui hominibus ere- berrimo usu frequentatus saeculo XII ab Orderico Vitali historiae quam scripsit eeclesiastieae fere integer insertus est (Duchesne Seriptor. Normann. II p. 392 sqq.). uerum ille hane narrationem non Marcello, sed Lino pontifiei tribuit, qui graeco sermone eandem ad eeclesias orientales seripserit. ante Orderieum iam Sigebertus Gemblacensis saeculo XI in libro de scriptoribus eeelesiastieis Mareellum Marei praefeeti filium eommemorat, olim Simonis Magi deinde Petri apostoli discipulum qui conffictum apostolorum | Petri εἰ Pauli cum Simone mago cui assiduus interfuit seripserit (in Fabrieii Bibl. Eccles. [Hammon. 1718] p. 93). *eonffictus. apostolorum (Petri εἰ Pauli) cum. Simone huie libro etiam in codicibus manuscriptis interdum inscribitur; saepius subseriptio ego Marce//us. disctpulus domini met apostoli Petri quae uidi scripsi in eodieibus occurrit. zfzstuw/lae nomen etiam Actibus Petri eum Simone ad ealeem codicis Vercellensis, aetis uero siue passioni Petri et Pauli numquam quod sciam datur. eaueas enim, ne epistulam apoerypham Marcelli ad Nereum et Aehilleum martyres scriptam (Aeta Sanctorum Maii t. III p. 9 8qq.) eum actis illis quae Mareelli nomine feruntur con- fundas. in libris impressis pariter atque in eodicibus latinis manuscriptis passionis Petri et Pauli narratio ab his uerbis orditur: Cum. uenisset Paulus Komam conuenerunt. ad eum. omnes Graecum martyrii apostolorum Petri et Pauli codieem primus Constantinus Lascaris anno 1490 in monasterio S. Mariae de Trapizomata prope Rhegium inuenit, primam libri partem quae de Paulo apostolo Romam proficiscente deque rebus in itinere gestis narrat latine uertit, denique graeeum librum pariter atque uersionem ab ipso institutam eum senatu Messanae urbis eom- munieauit. translationem Lasearis Ioannes Franciscus Abela ex archiuo Messanensi anno 1647 (*Melita illustrata' lib. II notit. VII

PROLEGOMENA LIX

eol. 179), post illum Plaeidus Reyna una eum textu graeco edidit (*Notitia historiea urbis Messanae' T. II eol. 91 sqq.). idem Reyna praeter hune Lasearianum duorum martyrii codieum mentionem faeit, unius Florentini, alterius in monasterio 5. Basilii Messanensi asseruati, narrat autem de repertis actorum Petri et Pauli eodieibus graeeis haee: /is/oria aec peregri- nationum Pauli in antiquo. codice. graeco manu exarato, quem monasterium 5, Mariae εἷς Trapisomata in Calabria seruabat exposita legitur, ex quo Constantinus Lascaris anno 1490. latine conuertit, cuius quidem libri auctoritatem. etsi. summo. semper Joco habuimus, ante aliquot tamen annos maior. huius historiae jides et dignitas etiam. apud. exteros. accessit. in duabus enim celeberrimis bibliothecis, Florentina nimirum, Serenissimi magni Hetruriae ducis, et Regii monasterii RR. PP. familiae S. Basil Messanae eadem. uetustissimis litteris. in memórana perscripta reperia est. interposita est ea in. Áds. Gibliothecis inter opera Joannis Chrysostomi; id quod nonnullos ut crederent. adduxit, ab hoc eam profectam esse. . De itinere Pauli in Italiam faeto narratur apostolum a Melita insula in Siciliam profeetum esse et primum Syracusas deinde Rhegium et Messanam naue appulisse Messanensibus- que Bacehylum siue Barebyrium primum episcopum ordinauisse. quae quidem narratio cum apostolieam quam Messanensis eeelesia sibi uindieabat originem antiquissimo ut opinabantur testimonio eonfirmaret, liber iste feliciter repertus Messanensibus Summa auctoritate fuit, praesertim cum haee res nullo alio ueteris ecclesiae doeumento probaretur. sed non defuerunt, qui aetorum fidem infringerent. etenim quod iam Constantino P Po phyrogenneto imperatori Constantinopolitano saec. X uisum i de Pauli apostoli naufragio facto ad Melitam insulam Dal- | m siue Adriatieam!), id seriptoribus Venetis magis placuit, ( j'Sélorum illa narratio quae apostolum a Gaudomeleta, i. e. E" a rua insula Gauda uel Cauda Melitam insulam notissima prede adiacente Syraeusas nauigauisse tradit. imprimis | Georgius Venetus saeculo XVIII aetorum auctoritatem menter impugnauit (*Paulus apostolus in mari quod nune Sinus dieitur naufragus'. Venetiae 1730), eui aduer- ; est IACiantarius, actorum defensor acerrimus ("dissertatio

SM admin. imper. p. 36 in Bandurii Imperio orient. I, p. 105: τ μεγάλη và Μέλετα ἦτοι τὸ Μαλοζεᾶται, ἣν ἐν ταῖς πράξεσι Οὐ Τ αι ὁ ἅγιος “ουκᾶς μέμνηται, Μελίτην ταύτην προσαγορεύων,

] » | ves

A um cm pu

| Νῆσος | toe

LX PROLEGOMENA

apologetica Pauli Apostoli in Melitam Sieulo-Adriatiei maris insulam naufragio eiecto' Venetiis 1738).!) sed non est quod uberius de hae uirorum doctorum eontrouersia disputemus. nemo enim nostra aetate dubitabit, quin Melita insula quam Aeta Apostolorum (38, 1) perhibent, inter Siciliam et Africam in mari interno, neque uero in sinu Adriatico &ita fuerit. nam quae Act. 27, 297 de Paulo eum sociis in Adria nauigante legimus, ea non ad mare quod nos dicimus Adriatieum sed ad ipsum mare internum referenda sunt. actorum igitur Petri et Pauli de nauigationibus Pauli narratio eum aetis Apostolorum optime consentit.

Sed totum hoe Pauli itinerarium quod in plerisque graeeis eodieibus rebus ab utroque apostolo Romae gestis praemittitur, non solum in latina uersione, sed etiam in codice Veneto Marciano, de quo infra plura dicenda sunt, desideratur, qui quidem codex Paulum ex Hispania Romam uenisse uel potius ab itinere illo Hispanico, euius etiam Actus Vercellenses men- tionem faciunt, reuersum esse narrat. quaeritur igitur num itineris illa deseriptio ad originalem actorum textum pertinuerit. multa sunt sane quae dubitationem ineutiant. Rhegium oppidum Calabriae uocatur, quo prouinciae nomine Bruttii et Lucani non ante saeeulum IX comprehenduntur (cf. Thilo aeta Petri et Pauli I, 9 sq.). Erasmus Gaé&tanus Petri diseipulus, apud quem Paulus hospitatus esse fertur, Formiorum ille episcopus et martyr sub Diocletiano fuisse uidetur, euius reliquiae uma cum ecàathedra episcopali anno 842 per Gregorium II papam Gaétam translatae sunt (Aeta SS. Iun. tom. I, 212). oppidorum nomina Συραχοῦσα pro Σνυραχοῦσαι, Μεσίνῃη pro Μεσσήνη, nee non insulae nomen 4/óvuoc (uel “ίδυμοι) pro “ειδύμη apud scriptores mediae demum aetatis oceurrunt (cf. Thilo 1. s. p. 9. 12). apparet igitur itinerarium illud non ante saeeulum IX in eam formam quam nunc habemus redaetum esse. aeeedit quod nomina episcoporum 8) apostolo ordinatorum quae in itinerario eommemorantur fere numquam eum reliqua euius notitiam habemus eeelesiastica memoria consentiunt. alia tam misere corrupta sunt, ut graeeulum linguae terraeque ignarum

!) cf, de hac re Baumgarten, Nachrichten von merkwürdigen Büchern VIH, 15; sqq. Walch, biblioth. theolog. III, 455. "Thilo, acta Thomae p. LIV. Placidi Reynae et Abelae commentationes supra memoratae repe- riuntur in Graeuii Thesauro antiquitutum et historiarum Siciliae, tom. IX et XV. Lugd. Batav. 1723.

PROLEGOMENA 1.Χ1

baee seripsisse suspiceris, legimus Γαυδομελέτη}), Ποντιόλη3) pro Puteolis, Βαΐα (Baiae), Γαΐται (Gaeta), Τρίβους ταβέρνης, Βικουσαράπῃ (uieus Sarapis? uel Vieo Sabino?); quibus addere plaeet quae in iisdem eodicibus sub finem passionis Apostolorum oceurrunt χχοῖαι Σαλβίας (Aquae Saluiae), ὁδὸς τῆς Ἡππίας σεόλεως (uia Appia), alia, quid quod Paulus Terraeina Tres Tabernas naue profectus esse, Tribus autem Tabernis Forum -— quem uieum multo longius quam Tres Tabernas Roma jesse constat, iter fecisse narratur, ita ut fratres eum apostolo πα eum salutandum Romamque dedueendum Tres Tabernas obuiam irent, non tam obuiam uenisse sed apostolum prae- teriisse uideantur. sed haec et alia quae hoe loeo omitto in libro meo *Die apokryphen Apostelgesehiehten' IL, 1, p. 305 sqq. uberius exposui. satis habeo monuisse, originalem narrationis formam, quam in libro illo restituere conatus sum, a posteriori retraetatione diligenter distinguendam, istam eum reliqua aeto- rum parte artissime coniungendam, hane autem insipido cuidam saeculi IX monacho qui Siciliae uel Magnae Graeciae nescio quod monasterium ineolebat tribuendam esse. . . Graeci textus post Lascarim etiam Antonius Carafa Romanae eeclesiae cardinalis, qui aeta nostra manu seripta eum Alphonso Salmeron eommunicauit, notitiam habuit. Carolus Du Fresne in Glossario mediae et infimae graecitatis sub uocibus βούλλα, καστέλλιον, ὀρδινεύειν, aliis, et Cotelerius in adnotationibus ad Constit. apostol. VI, 10 plura ex graecis his actibus manuscriptis protulerunt. et Cotelerius quidem ut obseruauit Tischendorf Parisino num. 897 usus est, neque alio usus uidetur

Carolus du Fresne?),

ἢ quomodo comminisci aliquis potuerit compositum Γαυδομελέτης uoca- bulum, haud difficile est dictu. etenim Gaulos siue Gaudos et Melite exiguo disiunctae ct illa huius quasi pars, ita ut olim crederetur, orationes TOR Alinzüns habitas etiam. in Gaulo auditas esse . . . uoluit igitur quisquis auctor est illius nominis significare, Meliten cum Gaudo coniunctam vamque ut uidetur distinguere ab altera Melita Illyrica (Thilo 1, &. p. 6). 3) constanter. scribitur Ποντιόλη, nec dubito quin auctor hoc nomen uerit ominosum haberi. infra enim narrat Pauli diris τὴν πόλιν ἐχείνην Th ν καλουμένην Ποντιόλην πεποντισμένην εἰς τὴν ὄχϑαν τῆς ϑαλάσσης ὡσεὶ ὀργυιὰν μίαν" hisque addit uerba: xal ἐκεῖ ἔστιν ἕως τῆς σήμερον ἡμέρας εἰς μνημόσυνον ὑποχάτω τῆς θαλάσσης. utrum hoc sit merum fabulatoris commentum, an is respexerit traditionem de terrae motu quo Puteoli de- ederint, nescimus (Thilo 1. s. p. 12). 3) eonfudisse enim uidetur numerum ueterem eius codicis 2429 cum numero 4249 quo codicem unde hausit designat (Tischendorf),

KI

LXII PROLEGOMENA

Primus loannes Carolus Thilo editionem graeeam actorum Petri et Pauli duobus programmatibus Halensibus instituit, translationem latinam ex duobus codieibus Guelferbytanis haustam, praefationem, commentarium critieum et historicum adiecit; partieula prior (paginarum 28 formae 4) prodiit ad saera Christi pasehalia celebranda anno 1837; posterior (paginarum 30 formae 4) eadem oeeasione festa anno 1838. eum hac editione eonferantur quae idem Thilo in Notitia nouae codicis apoeryphi Fabrieiani editionis quam Aetis S. Thomae apostoli praemisit (Lipsiae 1823) doetissime ut solebat commentatus est (p. LIII —LIX). usus est codice Parisino 1470, adhibito *paucis tantum loeis emendandis' altero Parisino signato num. 897. post illum Constantinus Tisehendorf in editione huius libri priore nouis subsidiis quaesitis textum graecum iterum prelo mandauit. ad- hibuit autem ille praeter Thilonianos istos eodiees, quos denuo exeusserat, duos codices Parisinos Coislinianum 121 et bybl. National. 635, codicem Venetum bybliotheeae Marcianae nm. XXXIII elassis VII, et primam aetorum partem ex codice Messanensi a Placido Reyna exseriptam. in commentario eritieo duobus eodicibus latinis Guelferbytanis usus est, quorum alterum (Guelf. A) Thilo in textu latino edendo seeutus est, alterius (Guelf. B) uarias leetiones in commentario eritico apposuit.

Nostrum erat apparatum eriticeum quantum potuimus augere textumque graeeum duplieem, quem TTisehendorf mirum in modum confuderat, una eum translatione latina eodieibus graeeis multo antiquiore denuo recensere,

eodiees graeci quos ad editionem parandam adhibui hi sunt:

ἢ — eod. Paris. gr. 1470, 'Is eodex' ut Tischendorf adnotat 'est ex antiquissimis eorum omnium qui litteris minutis exarati sunt: scriptus est enim anno Christi 890, siue ut in ipso eodiee subscriptum legitur, mense Aprili, indietione oetaua, anno 6398. Actus Petri et Pauli ibi leguntur fol. 98 uerso et sqq.'!) eodex haud ita multum post antiquioris textus retraetationem de qua supra disputaui eonseriptus est. «eontulit eum post Thilonem Tisehendorf diligentissime, codici inseribitur: στράξεισ τῶν ἁγίων ἀποστόλων πέτρου xal παύλου ἤτοι μαρτύριον μαρτυρησάντων ἐν Quum... ἐγένετο μετὰ τὸ ἐξελϑεῖν

ἢ JDisseruit de hoc codice, addito scripturae specimine, Montfaucon in Palaeographia graeca pag. 269 sqq. Tischend,

PROLEGOMENA LXIII

τὸν ἅγιον πιαῦλον τὸν ἀπόστολον ἀττὸ γαυδομελέτησ τὴσ νήσου. explieit f. 108" A: πόλεωσ' ἐν olg τόποισ διὰ τῶν προσευχῶν αὐτῶν εὐεργεσίαι πολλαὶ παρέχονται τοῖσ χειστοῖσ ἐν τῷ ὑνύματι . . . ἐτελειίόϑη δὲ ὃ δρύμοσ τῶν ἁγίων ἀποστόλων... ἀμήν. ixarg ... καὶ παύλου.

BH — cod. Paris. gr. 897 saec. X1I f. 131" sqq. is eodex partim membranaceus partim chartaceus est; illa pars in qua loeo IX aeta Petri et Pauli habentur, membranacea. eodieem contulit Tisehendorf. ineipit eod.: πράξεισ τῶν ἁγίων ἀποστόλων πέτρου καὶ παύλου καὶ zog ἐν ῥώμῃ ἐμαρτύρησαν ἐπὶ νέρωνου. εὐλόγησον πάτερ' ἐγένετο μετὰ τὸ ἐξελϑεῖν τὸν ἅγιον παῦλον ἀπὸ γαυδομελέτησ τὴσ vroov. explicit fol. 167. iisdem fere uerbis ae eodex A.

C — cod. Paris, Coislin. 121 exaratus auno p. Chr. 1343. Constantinus Tischendorf, qui et hune eodieem contulerat seripsit de eo haee: *Loceo 41 siue folio 114 incipiunt actus Petri et Pauli. exeunt folio 117 uerbis ἀλλὰ πάντα ψευ[δη λέγεις] secet. 61. uidentur eo loco aliquot codicis folia periisse; folio enim 118 — quod Montefaleonius non animaduertit — longe alia sequuntur, quorum priora desiderantur. legitur enim in hune modum: — βῶν πορεύϑητι καὶ ἐὰν χωλύσῃ (codex xoLóot) ge ἡ φλογίνη ῥομφαία τοῦ μὴ εἰσελϑεῖν, ἐτείδειξον τοῦτο τὸ βασιλεικὸν σημεῖον, καὶ εὐθέως ἀνοίξει (codex -Ep) σοι τὰς ϑύρας. χαὶ ἦλθον, καὶ εὐθέως ἰδοῦσά μὲ ἡ φλογίνη ῥομφαία ἡ φυλάττουσα τὸν παράδεισον ἀπέχλεισεν τὰς ϑύρας ete, de his alibi uidebimus: pertinent ad eam de latrone apud inferos historiam quae in altera parte euangelii Nieodemi legitur, eap. XXVI.'

JD — eod. Paris. gr. 635. 115 codex bombyeinus est, saeculi fere XIV. ex eius textu aetuum quos loco XI habet, longe plurima, etsi non omnia cum reliquis contulimus' (Tisehendorf). noua codicis collatione supersederi posse putaui. eodiei inseribitur μαρτύριον τῶν ἁγίων καὶ xogv-

. Φαίων ἀποστόλων πέτρου xol παύλου. ἐγένετο κτλ. explieit fol. 189" iisdem uerbis quibus cod. 4, sed desunt uerba διὰ τῶν προσευχῶν αὐτῶν.

Ε — cod. Venet. bybl. Marcian. XXXVII elassis VIL. de quo eodice apud Tiscehendorfium haee leguntur: *eodex est bonae notae, sed quae de aetate eius accuratius notaueram

mihi non amplius ad manus sunt. ineipit unà eum latinis codicibus inde a sectione 22 uerbis his: Ἐλθόντος εἰς τὴν Ῥώμην τοῦ ἁγίου Παύλου ἀπὸ τῶν Σπανεῶν (baee in nullo alio teste nee graeeo nec latino addita uidi) συνῆλϑον πρὸς αὐτὸν τεάντες οἱ Ἰουδαῖοι. magna est huius textus et reliquorum differentia; est autem eiusmodi, ut Venetus codex plerumque assentientes habeat latinos eodiees. sectiones 62—66 in reliquis plane de- siderantur. rursus in Veneto et latinis desunt quae in reliquis de Perpetuae (quae Pseudo-Lino Plautilla dieitur) et Potentianae martyrio inde a sectione 80, itemque de martyrio trium Neronis militum ad Christum eonuersorum inde a sectione 84 adduntur. codex olim fuit Nanianus 153; papyraeeus est saeeuli XVI. idem codex fol. 114* —168" etiam aeta loannis quae sub Prochori nomine feruntur continet, ex multo antiquiore codiee, scilicet Palatino Vaticano 37 saeculi X, exscripta. euius libri auetoritatem ad Prochori textum eonstituendum plurimi faciendum esse rectissime iudicauit Theodorus Zahn (Acta loannis praef. p. IX sq.) uebementer igitur dolendum est, quod aetorum Petri et Pauli testis longe uetustior, quem Nanianus exsceribendo seeutus est, nondum repe- riri potuit, uidetur enim eiusdem fere aetatis fuisse atque Pal. Vatie. 37. codicem diligentissime contulit CTischendorf.

F -— eod. Messan. olim monasterii S. Mariae de Trapizomata, quo Plaeidus Reyna usus est. quae exscripsit pertinent ad primam tantum actorum partem (seet. 1—6).

G — eod. Vindob. hist. gr. 116 olim 36 (loeo 11), euius mentionem facit Lambecius in comm. de bibl. Caesar. VIII p. 802 ed. Kollar. «codici superseribitur: zrodEio καὶ ϑαύματα τῶν ἁγίων χαὶ πανευφήμων ἀποστόλων πέτρου xci παίύίλου, πῶσ ἐν ῥώμῃ ἐμαρτύρησαν ὑπὸ γνέρωνοσ, incipit sie: Ἐγένετο μετὰ τὸ ἐξελϑεῖν τὸν ἅγιον παῦλον ἀπὸ γαυδομελίτησ τὴῆσ νήσου καὶ ἐλϑεῖν αὐτὸν ἐπὶ ἱταλίασ καὶ διδάσκοντοσ τὸν λύγον τοῦ κυρίου, explieit fol. 105" σεύλεωσ" ἐν ola τύποισ διὰ τῶν προσ- ευχῶν αὐτῶν... ἐτελειώϑη δὲ ὃ δρόμοσ. . . μεϑ᾽ οὗ τῷ πατρὶ... ἀμήν, textum quem Kollarius falso in homiliae formam redaetum esse iudicauit, Tischendorf ecommemorauit quidem, sed non exseripsit. integram

PROLEGOMENA LXV

eodieis collationem mihi parauit Sigfridus Mekler Vindo-

JH — cod. Paris. gr. 1505 saec. XII f. 154" B. ἄϑλησις τῶν ἁγίων χορυφαίων xal ἐνδόξων ἀποστόλων τοῦ χριστοῦ srérpov xal παύλου. κύριε εὐλόγησον. ἐγένετο μετὰ τὸ ἐξελϑεῖν τὸν μαχάριον παῦλον ἀπὸ γαυδομελέτησ To νήσου κτλ, inter fol. 156 et 157 plura folia exciderunt. desunt omnia inde a uerbis χαὶ αὐτὸς ὧν (188, 14) usque ad uerba πλεῖον ἠγωνίσατο περί (219, 11). explieit f. 157" A: πόλεωσ' ἐν olo τύποισ διὰ τῶν sztQoctvyav αὐτῶν εὐεργεσίαι πολλαὶ καὶ ἰώσεισ παρέχονται τοῖσ πιστοῖσ. ἐτελειώϑη δὲ ὁ δρόμοσ. .. ἀμήν. codicis eollationem Gottholdo Gundermann aeeeptam refero.

— eod. Paris. gr. 979 saec. XIII f. 2947 πράξεισ καὶ uag- τύριον τῶν ἁγίων αἀττοστόλων πέτρου xal παύλου. xci ὕπωσ iv τῇ ῥώμη ἐτελειώϑησαν, εὐλόγησον δέσποτα. ἐγένετο μετὰ τὸ ἐξελϑεῖν τὸν ἅγιον πγαῦλον τὸν ἀτιύ- στολὸν ἀπὸ γαυδωμελίτησ τῆσ νήσου xrÀ. expl. f. 300": τῆσ πόλεωσ' ἐν οἷσ διὰ τῶν προσευχῶν αὐτῶν “τολλαῖσ ἴάσεισ ἐγένοντο τοῖσ δεομένοισ ἐν τῷ ὀνόματι τοῦ S

. ἐτελείωθη δὲ ἡ μαρτυρία τῶν ἁγίων ἀποστόλων... lb eodieem contulit G. Gundermann.

K — eod. Paris. gr. 771 saee, XIV f. 289. inseribitur ut eod. B, sed artieulo ví ante πῶς ἐν oo praemisso. expl. ut eod. B. eontulit et hune codicem G. Gunder- mann.

1. — eod. Florent. Laur. Plut. IX, 6 saee. XI f. 358 (cf. Ban- dini, eat. eodd. gr. I, 393). ineipit: ἐγένετο μετὰ τὸ ἐξελϑεῖν τὸν ἅγιον παῦλον ἀπὸ γαυδομελέτησ τῆσ νήσου ἐλϑεῖν αὐτὸν ἐπὶ ἱταλίαν. explicit χάριτε καὶ φιελαν- ϑρωπίᾳ τοῦ χυρίου ἡμῶν ἰησοῦ χριστοῦ usÓ* οὗ τῷ πατρὶ... ἀμήν. hie est codex ille Florentinus euius Placidus "Reyna mentionem fecit, in margine actorum textus falso appellatur Homilia et Ioanni Chrysostomo adscribitur. apographum eodieis quod olim instituit Lueas Holstenius, asseruatur inter schedas Holstenii; signatum est: eod. Barberin. XXXIII, 118; ibi p. 46—70 aeta Petri et Pauli leguntur. ex Laurentiani codicis speciminibus, quas FHRoediger mihi transmisit, intellexi Holstenii apographum si minutias quasdam ad ortho- graphiam pertinentes omittas summa fide dignum esse.

V

PROLEGOMENA

Η — cod. Palat. Vatiean. 317 saee. XII f. 19" πράξεσ τῶν

N—

ἁγίων xal εὐφήμων ἀποστόλων πέτρου καὶ τεαύλου καὶ zug ἐν ῥώμῃ ἐμαρτύρησαν ἐπὶ νέρωνοσ τοῦ μιαρωτάτου. χύριε εὐλόγησον. ἐγένετο μετὰ τὸ ἐξελϑεῖν τὸν τταῦλον ἀπὸ γαυδομελέτησ τῆσ νήσου κτλ. explicit f. 9715 σπτόλεωσ'" iv ola τόποισ.... τοῖσ πίστει προσιοῦσιν ἐν τῷ ὄν... ἐτε- λειώϑη..... ἀμήν. specimina codieis AMau mihi transmisit. eod. Vatican. gr. 821 saec. XIII f. 140" ἱστορία ἐχ- χλησιαστιχὴ τῶν πράξεων. τῶν ἁγίων ἀποστόλων πέκτρου καὶ παύλου. ἐγένετο μετὰ τὸ ἐξελϑεῖν τὸν ἅγιον παῦλον ἀπὸ γαυδομελέτησ τῆσ νήσου. expl. fol 153" πόλεωσ' ἐν οἷσ διὰ τῶν προσευχῶν αὐτῶν... ἐτελειώϑη . .. μεϑ᾽ οὗ τῶ πατρὶ... δόξα καὶ τιμὴ καὶ κράτος... ἀμήν. speeimina eodieia eurauit AMau.

O — eod. Oxon. 82 Noui Collegii saec. XI f. 199" μαρτύριον

τῶν ἁγίων καὶ πανευφήμων ἀποστόλων πέτρου καὶ πιαύλου. xol πῶσ ἐν ῥώμη ἐτελειώϑησαν ἐπὶ νέρωνοσ. ἐγένετο μετὰ τὸ ἐξελϑεῖν τὸν ἅγιον παῦλον κτλ. expl. fol 9115 ue9^ οὗ τῶ πατρὶ... τιμὴ καὶ ττροσκύνησισ νῦν καὶ ἀεὶ... ἀμήν. codicis eollationem acceptam refero uiro plurimum reuerendo WACHeadlam B. A, eollegii omnium animarum Oxoniensis socio.

P — eod. Baroec. 147 saec. XV f. 176 μαρτύριον τῶν ἁγίων

καὶ ἐνδόξων πρωτυχκορυφαίων καὶ χοσμυσώστων τοῦ χριστοῦ ἀποστόλων πέτρου καὶ πταύλου" εὐλόγησον τεάτερ. ἐγένετο μετὰ τὸ ἐξελϑεῖν τὸν μαχάριον παῦλον xrÀ. ex- plieit: πιόλεωσ' ἐν olo τύποισ διὰ τῶν προσευχῶν αὐτῶν εὐεργεσίαι πολλαὶ καὶ ἰάσεισ παρέχονται τοῖσ τειστοῖσ, ἐτελειώϑη δὲ ὁ Ópóuog ... χάριτι καὶ φιλανϑρωπίᾳ τοῦ κυρ. ἧμ. ing. χρ. ᾧ ἡ δόξα καὶ τὸ κράτοσ τῷ πατρὶ ἅμα καὶ τῷ y. mY. ... ἀμήν. sectiones 1—30 contulit Eduinus Hatch, M. A., uir illustrissimus deque eeclesiae ehristianae primordiis reete cognoscendis meritissimus, euius praematuram mortem uehementer deploramus, reli- quam codicis partem uir plurimum reuerendus JLGMowat, M. A., Pembroecensis collegii socius.

Q — cod. Athous bibl. Batopedianae 368 saee, XIII f. 131"

πράξισ τῶν ἁγίων ἀποστύλων πέτρου χαὶ παύλου xci πῶσ ἐν ῥώμη ἐμαρτύρησαν, ἐπὶ νέρωνοσ βασιλέωσ. δεσπ. εὐλόγησον. ἐγένετο μετὰ τὸ ἐξελϑεῖν τὸν ἅγεον sraUAOY xrÀ. expl. f, 145* eodieem contulit Philippus Meyer

eceelesiae euangelieae apud Smyrnaeos olim pastor meri- tissimus, -

T - eod. Taurin. (C. IV. 4) inde a fol. 947 saec. XXIJXII f. 118" πράξεισ τῶν ἁγίων ἀποστόλων zrérgov καὶ παύλου καὶ σεῶσ ἐν ῥώμη ἐτελειώϑησαν. εὐλόγησον. ἐγένετο μετὰ

«0 ἐξελϑεῖν χτλ. explicit fol. 129" ἐτελειώϑη. δὲ ὁ δρόμοσ

τ, αὐτῶν... μεϑ οὗ τῶι πατρὶ δόξα σὺν Gy. mv....

—. αἰώνων, codicis specimina mihi transmisit EHauler.

His ceodieibus addendus est eod. Athous Cutlumus. 94 sioe; XI f. 1315 πράξεις τῶν ἁγίων ἀποστόλων πέτρου χαὶ παύλου καὶ πῶς ἐν ῥώμῃ ἐμαρτύρησαν ἐπὶ νέρωγος βασιλέως. decz. εὐλόγησον. doleo quod Philippus Meyer eum in byblio- theeis Athois uersaretur collationem huius eodieis instituere omisit.

— Praeterea memoranda est singularis quaedam narrationis forma quae in eodiee Vatic. gr. 1190 chart. saec. XV— XVI f. 8907—893* reperitur. eodex eui inscribitur πράξεις xal μαρ- τύριον τῶν ἁγίων καὶ πρωτοκορυφαίων ἀποστόλων πέτρου xol παύλου. δέσποτα εὐλόγησον passionem utriusque apostoli seorsim traetat. passio Petri quae legitur f. 890'—892" paucis uerbis de primariis apostolis praemissis primum quidem quae ex seriptura saera de Petro apostolo cognoscuntur enarrat, deinde uero ex ipsis. aetis Petri et Pauli plura excerpit, ita tamen ut alia multa,

ertim omnia quae ad Paulum pertinent omittat. textus interdum ad uerba eum &aetorum tenore consentit; ad locos diffieiliores emendandos nihil fere facit. quae deinde f. 892" —893* de Paulo apostolo proferuntur nihil quod memoratu dignum sit eontinent. exseripsit codicem AMau, paucis quae ex seriptura sacra hausta sunt omissis.

Iam de actorum textibus edendis rationem reddamus, ante omnia id egimus, ut duas graeci textus formas uehementer inter se differentes quas Tischendorf in unam quasi indiseretamque massam eoegit denuo separaremus. nam reete ille quidem graeci Veneti et latini textus conuenientiam animaduertit; reete etiam Venetum textum nonnumquam unum omnium uel uno tantum ex reliquis graecis comitante antiquissimam scripturam tueri existimat. sed textuum discrepantia maior est quam quae utrumque in unum corpus coalescere patiatur. praeterea quibus rationibus uir doctissimus in textu constituendo duetus fuerit me non asseeutum esse fateor. praefert ille quidem textum Mar- eiamum non solum ubi cum latino interprete eontra graeeum

V*

LXVIII PROLEGOMENA

uulgatum facit, sed nonnumquam etiam ubi ab utriusque serip- tura solus discedit. nihilominus codicis illius auetoritas Tisehen- dorfio non tanta est, eui ubique textum suum subiungat. saepe- numero enim textum uulgatum eum latino consentientem textui Marciano anteponit, non solum in uariis lectionibus sed etiam in additamentis ab utroque suppeditatis. sed inde a seetione 77 usque ad finem textus latini eum uulgato eonsensum prorsus contemnit. utrumque textum ex uno eodemque archetypo haustum esse apparet, scilicet ex retraetatione quadam antiquissimorum illorum aetorum Pauli, quibus iam Origenes et Eusebius usi sunt (uide supra p. XI) euius quidem retraetationis saeeulo ut mihi uidetur quinto post Christum institutae auctor, eum ex actibus Petri gnostieis quaedam delibaret quae nmarrationem catholicam supplerent, quasi uiam muniuit recentioris correetoris lueubrationibus, qui gnosticarum fabularum uarietate magis de- leetabatur, quam disputationibus illis sect. 93. 36. 38. 46. 49. 62—66 tum inter Paulum et Iudaeos tum inter apostolos et Simonem habitis. itaque alia addidit, alia omisit, alia correxit. sic ortus est textus ille uulgatus qui omnibus codicibus graeeis praeter unum Marceianum continetur. alteram quam dieunt textus recensionem ille instituit, qui siue antea siue postea itinerarium Pauli apostoli de aetorum eorpore abseidit, propterea quod Paulus bis Romae fuisse et ab Hispanico itinere redux morte affectus esse putabatur. haee breuior aetorum Petri et Pauli forma tum in eodiee Mareiano tum apud interpretem latinum reperitur. utrumque igitur textum graecum seorsim edendum ecuraui, Marciano autem latinam interpretationem &ae- euli ut uidetur sexti exeuntis adieci.

Textus latinus longe propius ad codicem Mareianum quam ad reliquos codices aecedit. sed nonnumquam fit, ut cum his contra illum eonsentiat. ex quo numero sunt hi loei: sect. 27 (6) ἡμεῖς ὡς ἠκούσαμεν. sect. 99 (8) ἀλλ᾽ οἱ ἄρχοντες... ἑαυτὸν παϑεῖν. ibid. ὥσττερ οὖν ἐκ τῆς πλευρᾶς... μῶμον. Sect. 30 (9) τούτοις οὖν usque ad finem. sect. 31 (10) prima uerba usque ad ἐπίστευσεν (sequuntur aliquot uerba interpretis propria e£ per- pauci fuerunt , . . uel praecepta). sect, 53 (32) omittit latinus interpres uerba eodiecis Mareiani διελϑούσης . . . ἐθαύμασεν et paulo post ἰδοὺ σῶόδς εἶμι. — paulo ante uerbis ὕτε μετὰ τὸ δειχϑῆναι. . . τὰ μέλη cod. E a latinis pariter atque a reliquis

graecis testibus discedit. sect. 55 (34) uerba textus graeei uul-

gati πολλὰ καχὰ εἰς ἑαυτοὺς ποιεῖν propius ad latina accedunt,

PROLEGOMENA LXIX

sed haee eopiosiora sunt, seet. 58 (37) latinus interpres cum textu uulgato addit ἐδίδαξα γὰρ ἵνα τῇ τιμῇ ἀλλήλους προ- ηγοῦνται. ibid. latinus aliquot enuntiata addit: docui possidentes ...republicae et post τὴν πίστιν sicut. ili seruare ... . conditor rerum deus. sect. 60 (39) latinus eum graeeo uulgato addit ἥτις ἐστὶν ὁδὸς... ἐν αὐτῇ. sect. 67 (46) latinus eum graeco uulgato habet ἀλλ᾽ οὐδὲ a... ἐβεβαίωσας. sect. 69 (48) post λέγετε uterque addit xci οἴδατε... ὑμᾶς καταξιώσω. item sect. 73 (52) εἴ τὶ ἂν ἴδης αὐτὸν ἐπιχειροῦντα. sect. 74 (68) uerbis graeci uulgati ἵνα γνῷς xA. οἱ secet. 76 (55) uerbis eiusdem testis ἔφη δὲ ὁ Παῦλος τῷ Πέτρῳ latinus adstipulatur; inde a sectione 77 (56) interpres latinus fere eundem textum atque graeeus uulgatus praebet, omissis tamen quae ille de Per- petua, de Potentiana et de tribus militibus admiscuit. hue oen e, gr. sect. 77 (56) uerba τὸν xríarQv τῶν ἁπάντων

» Αριστόν et paulo infra καὶ τέσσαρα μέρη γενόμενος. aiio ἡμέρας. sect. 78 (57) uerba graeci uulgati ἡ ἔρις αὐτοῦ εν, ἀπολέσθαι accuratius quam quae cod. & habet ἡ ἐννόησις ἐς, ἀπωλείας ad latina quadrant. sed latinus hoe loco copiosior est; addit sz zuwe//egas et ue tantas .. . blasphemias, sub finem sectionis uerbis Vzroztróv uot... πληρωϑῆναι latinus graeco

adstipulatur; item sectione 79 (58) τότε ὁ Νέρων usque ad. finem; sect. 81 (60) ἐπειδὴ ὁ κύριός μου usque ad finem; seet, 82 (61) συνῆλϑεν δέ usque ad finem, paucis uerbis ut ὑπήντησέν μοι ὃ κύριος quae latinus eum .Ε tuetur exceptis; item secet. 833—87 (62—66) interpres latinus et graeeus uulgatus eontra codicem Marcianum consentiunt. sectione 88 (67) latinus ab utroque graeco discedit.

Ex hoe locorum eonspeetu apparet, textum latinum non ex texte. Marciano uel ex Mareiani archetypo deriuatum esse, sed

uina aetorum uerba saepe contra illum eonseruasse. inde a sectione 77 (57) textus Mareianus in breuiorem formam

est.

Inter codices qui textum uulgatum perhibent longe prae- stantissimus est eodex 44, cuius scripturam tamquam fundamen- tum editioni substruxi. non tanta quidem est eius auctoritas, » eum reliquis omnibus testibus neglectis sequamur. sed accede tibus duobus melioris notae codicibus qui diuersarum rum sunt, ut 5L, BO, LO, HO, HI ete, semper hane paucorum seripturam multitudini praeferendam esse duxi. inter reliquos eodiees 8.01.0 maioris pretii sunt. cod. O saepe eum

LXX PROLEGOMENA

A, rarius eum ZZ consentit. codices /DG/KLMNQOT eiusdem stirpis esse apparet; inter quos G/LVQ artiore necessitudinis uineulo coniunguntur. J/ fere semper, ὦ et VO plerumque eum ZL eoncordant; eod. / eiusdem familiae textum sed inter- polatum praebet: multa enuntiata omittit, transpomit, trans- format. codex 75 haud raro archetypi seriptionem seruasse uidetur; obtinet autem medium fere loeum inter ἢ et D, quam- quam propius ad illum quam ad hune aecedit. idem statuendum esse uidetur de codiee 7, cuius pauca tantum specimina ad- hibui. codice Α΄ qui plerumque eum P facit facile carere possis; gatis habui seripturam huius eodieis ad undecim priores sectiones apposuisse, cod. D ab ommi eiusdem stirpis propagine saepis- sime diseedit: multa omisit, plura eorrupit aut eerte mutauit; sed haud raro ueram seripturam seruauit. ex eadem atque eod. D progenie sunt eodd. 77P, quorum tamen textus sescenties uerbosior et ornatior est. codicis /7 maxima pars deperiit; in euius loeum substituimus eodieem 27, multo quidem reeen- tiorem, sed ex eodem fonte, fortasse ex ipso codiee 77 olim integro deriuatum. interdum eodex P scripturas codieum Z uel 8, rarius eodicis Ὁ tuetur, uel potius textui D admiscet, ultimo loco habemus eodieem C, quem Tischendorf reliquis temere praefert. originem quidem traxit ex libro, qui eiusdem pro- sapiae fuisse uidetur atque eodiees 5 et D; sed ipse eodex a librario neseio quo miserum in modum interpolatus est. codieum cognationem hoe stemmate illustrasse iuuabit:

Archetypus

E Ἧς s. Vm

I" (inter polatus)

ü HP (inter pol.)

Erunt qui dieant me in textu constituendo non ut par fuerit eodieis E Marciani rationem habuisse. qui quidem codex eum saepius a codicis A4 scriptura discedat eodicibusque alterius familiae adstipuletur, facile suspicari possis, istius eum uno

uel altero textus uulgati codice conuenientiam pluris faeiendam esse quam reliquorum uel optimorum librorum auctoritatem. sed eaueas ne temere hune dueem in textu recensendo sequaris. haud raro enim reperiuntur loei, in quibus manifestae seripturae eorruptelae in Mareianum intrusae sunt. sie Marcianus seet, 2 (93) τῇ τῶν Ἑβραίων βίβλῳ καὶ μαρτυρίᾳ habet pro τῇ τῶν Ἕβρ. βίβλων μαρτυρίᾳ quod cum C restitui (τῇ τῶν Ἕβρ. βίβλῳ μαρτυρίᾳ ABDIOP); sect. 5 (26) βεβήλοις et βδελυχτοῖς eum reliquis graecis codicibus legit pro βέβηλοι et βδελυχεοί, quod eum latinis restituendum est; sect. 11 (32) λέϑους ἀνδριάν- Trac habet eum C pro λεϑένους ἀνδριάντας, sect. 31 (52) μέγας eum ACD pro μάγος habet quod &GZ/LOZQ tuentur; seet. 32 (53) eum A45GLO, ubi Tischendorf (cum ΟῚ χελεύσαντος seripsit, ego κελεύσαντι restitui; sect. 36 (57) οὐχ ὁρῶσι cum ABDIP pro o? χωροῦσι quod sine dubio eum GZLOQ recipien- dum est. selegi aliquot locos, in quibus £ non solum eum 4, Bed etiam eum aliis melioris notae codicibus a genuina serip- tura abhorret. ne mireris igitur quod etiam aliis loeis a codicis E seriptura eum hoe uel illo textus uulgati codiee concordante diseesserim. sie seet. 23 (9) retinui ἡμᾶς eum plerisque eodd., quod EOP omiserunt; sect. 27 (6) scripsi ῥεύσαντος eum AGILO non ῥυέντος eum CDEPO; seet. 30 (9) σύ pro σὺ εἰ EQ; seet 38 (12) δειγματίσουσι eum ADGPQ Tisch. non δειγματίσωσι eum ACE/LO; seet. 34 (13) ἐπὶ Νέρωνος... τοῦ Καίσαρος pro ἐπὶ Νέρωνα... τὸν Καίσαρα CE; sect. 35 (14) ϑεοῦ cum AGI non τοῦ ϑεοῦ eum BCDELOPQ; seet. 36 (15) addidi «vr quod deest in DEG; ibid. seripsi δυνήσεται non. δύναται BCDE; seet. 38 (17) καταλαζονεύεις non χαταλαζονεύεε DE; seet. 39 (18) retinui cum plerisque codd. graeeis et interpretatione latina καὶ ἐνώπιον αὐτῶν ἀναγνωσθῆναι quod praeter & etiam LQ omittunt; sect. 40 (19) seripsi ἐγύμνωσα eum ACDGIPQ non ἐγύμνασα eum BELO et λεχϑείη non λεχϑῇ cum CDEL; Beet. 41 (90) ἐγείροντα non ἐγεέραντα BEGIQ; ibid. ϑαυμάσια non ϑαύματα DEPQ:; sect. 42 (21) ταφέντος non ταφέντα Ef; ibid. ad ἐγώ addidi δέ, quod ΟΕ latinus interpres neglexerunt; ibid. post ἀνήγαγον addidi uerba τῷ χράτει σου in eodd. DEL et in Jatino textu omissa; sect. 44 (23) retinui ἐχδιχήσωσι cum pleris- que eodd. pro ἐχϑικήσουσι DEL; sect. 45 (24) scripsi ἑαυτοῦ mon αὐτοῦ (CE); ibid. adieci βασιλεῦ quod omittunt CE; ibid. mddidi δέ post ψεύσασθαι quod GP deleuerunt; ibid. omisi τὸς δὲ ἐχέλευσεν ἐνεχϑῖναι (ἀχϑῆναι C) καὶ λάϑρα τῷ Πέτρῳ

-—n

LX XII PROLEGOMENA

δοϑῆναι quod CE praebent et seripsi eum plerisque eodd. xai εἶπεν πεάλιν; sect. 47 (26) omisi ἀγαϑέ ante βασιλεῦ quod praeter E etiam PQ addunt; ibid. seripsi χεριδίοις non. χειριδίοις quod praeter eodieem E solus cod, P tuetur; sect. 49 (28) ἡττήμεϑα non ἡτεήϑημεν EG; sect. bl (30) dn αὐτῷ eum AC/OP non bm αὐτόν BDEGLQ; ibid. restitui ἢ prius eum 4D/GLO quod BCEPQ omittunt; ibid. δαιμόνων non δαιμονίων EO; sect. 53 (33) ὡς Σίμων eum B/G non ὁ Σίμων CDEOQ; sect. 57 (36) ταύτην non αὐτήν CDEP; seet. 58 (37) imi πλούτου ἀδηλότητε non ἐπὶ τῇ τοῦ πλούτου ἀδηλότ, DEP; sect. 60 (39) addidi eum plerisque τοῦ Χριστοῦ ad φωνὴ eicr quod CDEI omittunt; ibid. 249óvrec quod om. CDZE; ibid. seripsi xarà τούτων non xarà τοῦτο CE; ibid, διεξεδίχα cum .AL(/Q) non διεξεδίκει CDE(BP), et διεχκδιχῆσαι eum plerisque, non διεχδιχεῖν DEP; sect. 61 (40) omisi artieulum ante Πέτρου eum AL, quem praeter E etiam alii plerique tuentur; seet, 67 (46) addidi ce post ἐρωτῶ contra DEO; secet. 70 (49) seruaui πάλαι quod £/ omittunt; seet. 71 (50) δυνήσομαί σοι εἶναι εὐΐλατος cum plerisque pro γενήσομαί σοι εὐΐλατος EO; ibid. dvégyg pro ἀπέρχῃ E(OQ); ibid. uoc ante σεύργον eontra DEP; ibid. nominatiuum absolutum ἀνελϑών quem DEO in ἀνέλϑω καὶ mutauerunt; secet. 73 (52) ἔφη eum ABGQ, non εἶπεν DELO(JP); ibid. ἤγγισεν eum AB GLQ non ἤγγικεν DEIOP; sect. 74 (53) ὕσχεου ἂν non ὕπου ἐάν DEO; ibid. τίς non x«i τίς EO; ibid. &vceAOeiv non ἀπελϑεῖν BE; sect. 77 (56) retinui ἀνθρώπων post ἀπίστων contra DEO: ibid. τῶν ante νεχρῶν eum .4452DPQ quod deest in EG/LO, et ἵνα quod 2E/ perperam praetermittunt; ibid. seripsi βαστάξητε non βαστάζητε El; sect. 78 (57) αὐτῷ pro πρὸς αὐτόν (EO); seet. BO (59) artieulum ante Παῦλος addidi eum 44P7 contra E et plerosque; sect. 81 (60) μου post xóproc seripsi, nom ἡμῶν EOQ; ibid. ὀρϑῷ eum A4DPQ7, non ὀρϑῶς BEGILMN(O)T; sect. B2 (61) recepi ἀχολούϑει uo: quod cum Εἰ etiam BGL neglexerunt; sect. 85 (64) scripsi eizrórvreg non eignzóreg EHAPQ. quae ad orthographiam tantum pertinent, ut εἰ et y, o et «, «t et & uoealium permutationem non notaui.

alibi aliter statui. sect. 36 (15) addidi ἄχουσον βασιλεῦ eum CKEOPQ latinis, inuitis 45DG/LP; secet. 41 (20) addidi ϑαλάσσης eum CDEPQ latinis, quod deest in 45G/LO; ibid. seripsi μάγον eum E latinis, non zrAcvov ut reliqui. sect. 45 (24) omisi ó Σίμων post δἰχεάτω μοι cum CEZLO latinis; sect. 67 (46) seripsi ἀλλ᾽ ὃ ἐρωτῶ eum DEIP pro ἀλλ᾽ ὡς ἐρωτῶ ABGLOQy

secet. 73 (52) seripsi ἀνύσαι eum DEPQ latinis (impetrare), non ἀναλῦσαι quod reliqui perhibent.

de hoe uel illo loco facile dubitare possis. sed obseruan- dum est, quinam potissimum eodiees eum £ eontra 4 facere soleant. sunt enim codices interpolati C, /, P, quibus accedunt eod. O optimae quidem notae sed a docto litteratore passim retraetatus, et cod. JD minoris quam reliqui eiusdem stirpis codices aestimandus. addas quod textus Marcianus uno tantum eodiee graeco, eoque recentissimo traditur. uariis igitur modis fieri potuit ut ille textus lieet eum aliquibus textus uulgati testibus conueniret, tamen ab huius forma genuina plus minusue discederet.

de rebus orthographicis pauca dieenda suut. haud raro in CHIP, passim etiam in aliis eodd. uoecales et diphthongi & et εἰ, εἰ et ἡ, « et ἢ, ἢ et v, « et οἱ, ε et ἡ, e et αἱ, ἢ et αἱ, rarius o et «c inter se permutantur. creberrimam seripturae corruptionem habes in codice OQ; scribit enim τῆς pro τοῖς, ἠτοίσατο pro ἠτύσατο, λύποι pro λύπῃ, τω πατρώων pro τὲ χεατρῶον, πρέσβυς pro πρέσβεις, ὧν pro ὕν, ὑμῶν, ὑμέτερος pro ἡμῶν, ἡμέτερος et uice uersa, φαγής pro φανείς, ἐπιτήμησον pro ἐπιτέμησον, αὐτοῖς pro αὐτῆς, τοῖς ἡγουμένοις pro τῆς ἡγου- μένης, ὕσοι pro ὦσι, αὐτοί pro αὐτή. addas ἀποστήλεις pro dzro- στεῖλαι, ἐπιγγελεία pro ἐπαγγελία, κύριον pro χυρίως, πλέον pro πλοῖον, ἐξήγοντου pro ἐξηγοῦντο, αὐτοῖς pro αὐτός, μοι pro μή, παρέδωκαν pro ταρέδωχα, ἐρευνᾶν pro ἐρευνᾶ, ὅσοι pro ὅσην, οὐ pro T, ἡμετέραν pro ἡμετέραι, ἐγενόντων pro ἐγένοντο, id genus alia. uix in alio eius generis eodice uoealium et consonarum confusionem ftam insipidam repperi. itaque satis erat, uariarum leetionum deleetum instituisse. hoec unum notatu dignum est, quod interdum formae quae recentiorem graecitatem sapiunt nobis occurrunt. ex hoe numero est ἐξέστην pro ἐξέστη, τέσσαρεις pro τέσσαρες, alia; quibus fortasse hanc illamue for- mam ex supra appositis addere possis. similiter habes in eod. 7 ἠδυνήϑην pro ἠδυνήϑη. saepius etiam in melioris notae codieibus formae uerbales in εἰς uel e& et in ἢ uel 5c desinentes inter guumetantar. haee in notis textui subieetis diligentur apposui, praesertim eum saepius dubitare possis, num indieatiuus futuri temporis an eoniunctiuus aoristi seribendus sit. » ἐφελχυστικόν in eod. / semper, in LO plerumque additur, in reliquis. pro- miseue additur uel neglegitur; item seribitur modo οὕτω modo οὕτως: sed his minutiis adnotandis supersedi.

-

LXXIV PROLEGOMENA

Inter formas memorabiles referendae sunt νύχταν pro νύχτα secet. 7 C7; sect. 16 BGHIO; seet. 27 (6) /O; τινὰν pro τενὰ seet, 16 /; μέγα pro μέγαν (λίϑον μέγα) sect. 84^ GHI; πάντων pro πασῶν (πάντων... πράξεων) seet. 95 (4) quod in omnibus codieibus reperitur, uno Ó excepto qui “τᾶν eorrexit (οἵ, Mare. 19, 98). formae uerborum alexandrinae rarissimae sunt; sed recepi passim eum Tischendorfio εἶπαν, εἴπατε, ἦλϑαν, γενά-

μένος, optimorum librorum auctoritate fretus. animaduertas porro Biesdiss seet. 27 (6), εἰσέλϑατε sect, 30 (9), ἐξελϑάτωσαν sect. 48 (27) BDL, ἀγάγαι seet. 55 (34), Ἔλαβὰ seet. 84} (68) O.

Interdum uerba contracta in -ἔω, -&c, -ὁω desinentia inter se permutantur. sic inuenimus ἐπιτιμοῦντα pro ἐπιτιμώντα seet. 41 (20) GQ; διεξεδίκα pro διεξεδέχει sect. 60 (39) AL uel ἐξεδίχα 710, ἐδήλει sect 84g G, quibus addas uerbi τέϑημι formas imerí9ovro DP uel προσετίϑοντο G sect. 29 (8), inter formas inusitatas etiam referas δίδω pro δίδωμι seet. 80^ (59) BGLMNOQT;, aoristum aetiui βαστάξητε secet. 77 (56) ABDL, aoristum passiui αἰσϑανϑῶσι sect. 83 (62) A450. augmentum temporale saepe in codd. omittitur, sed fluetuat scriptura; legi- mus enim ἀνεύχϑη et ἠνεῴχϑη, ἐπιτήδευσαν et ἐπετήδευσαν, alia, struetura easuum in eodiee / haud raro aetatis recentioris usum prodit; hue referenda sunt παρὰ Πέτρον, παρὰ Παῦλον sect. δ, ἀπὸ ταύτην τὴν ὥραν sect. 77 (56), ἕως τὴν σήμερον sect. 77 (56), alia, idem codex haud raro aecusatiuum genetiuo uel datiuo substituit; sed longum est talia enumerare. ἀπό praepositio si Thilonem audis etiam in codicibus melioris notae eum aeeusatiuo coniungitur sect. 13 ἀπὸ Βαΐας, nisi forte auetorem formis Βαΐα et Baia: promiseue usum esse statuas. taceo de praepositionum ἐν et εἰς permutatione, quae in optimis

eodieibus oeeurrit. mnominatiuos absolutos habes sect. 40 (9)

ἀμέλει ἐπαγγελίας ἔχοντες, sect. 71 (50) ἵνα ἐπ᾽ αὐτὸν ἀνελϑὼν οἱ ἄγγελοι μου... μὲ εὕρωσιν. utrobique eodex Mareianus textum correxit. fva eum indieatiuo futuri saepissime, cum indieatiuo praesentis raro inuenitur; conferas ἵνα χατευϑύνει seet. 60 (81) p. 170, 3 (eod. E), seet. 58 (37) ἵνα... προηγοῦνται. sed seet. 15 ἵνα... ἀπόλλυται Thilo absque ulla codieum auetoritate scripsit.

Veterem latinam aetorum Petri et Pauli trans- lationem eum ad genuinum textum constituendum plurimum ualere intellexerimus, non solum in apparatu eritico passim com- memorandam sed integram edendam textuique Mareiano a dextero

PROLEGOMENA LXXV latere apponendam esse statuimus. itaque paucis uerbis de eritieis subsidiis quibus usi sumus dicendum est,

— Libri manuseripti haud raro in bybliotheeis Germaniae, Galliae, Heluetiae, Austriae, Angliae, Italiae reperiuntur. usus sum ad textum constituendum his codicibus:

4 — cod, Sangall. 561 saec. X f. 1" znczpit passio. sanctorum apostolorum | petri et. pauli. cum uenisset. paulus ad romam. expl. f. 90 wb prestantur beneficia. orationum eus im saecula saeculorum. amen. explicit passio sancto- rum apostolorum petri et pauli. collationem codicis sua- dente Hermanno Hagen mihi procurauit HBoegli.

— B - cod. Bern. A 94 saec. X/XI f. 13'—16* ab initio mutilus. ineipit uerbis: es£ enim in Jeemants sensibus tanta sanctitas, wt bona laudet naturaliter (— sect, 7; p. 125 1. 16). ex- plieit: Aum nero teneri fecit petrum et paulum £n uinculis corpus uero simonis iussit diligenter tribus diebus et tribus noctibus custodiri (— seet. 57; p. 167 1. 13). reliqua de-

A. sunt. contulit codieem HBoegli.

C — cod. Parisin. nouae acquisit. lat. 29179 saec. X litteris gothieis occidentalibus in membranis formae grandis seriptus, anno 1878 ex abbatia Hispaniea eui Silos nomen est, Parisios translatus. incipit f. 194: B: Passio sancto- dum Dp nerone cesare ... in. temporibus illis quum uenisset. paulus im urbem vomam desinit f. 200 A" uerbis: Ade mundus

NE μα. τὰ

"steterit regnante. dno nro. ihu χρὸ eui est homor ... amem, eollationem codieis Gottholdo Gundermann aecep- tam refero.

D. — eod. Paris. lat. 5301 (Reg. 3594, 3) saee. X/XI f. 907 A incipit: ///. δἰ, iwi. passio sanctorum apostolorum petri et pauli, cum wenisset paulus romam, expl.f. 997 B...

— . wt posita im ecclesia sci petri uaticano naumacig. δἰ sci pauli im wia ostensi miliario secundo ubi pstantur bene- fem o... amen. contulit GGundermanm.

XE — eod. Misirin. 1318 saec, X/XI f. 8": znmepu passio apdorum petri et pauli. qui passi sunt- in urbem roma sub nerone caesare.. quae est IJ] δἰ dulias.. cum uenisset paulus

1m urbem romam. expl. f. 267: osfteust αὖ urbe roma muühario sedo . . . amem. specimina codicis mihi trans- misit Güsndermann.

—F — cod. Laurent. Plut. XXX, 4 sin. saec, XI f. 332^ cun:

LXXVI PROLEGOMENA

nenisset paulus romam. expl. f. 336^ im wia ostense miliario secundo ubi praestantur . . . amen. collationem eodieis Ioanni Neumann Argentoratensi aeceptam refero.

G — eod. Guelferbyt. inter Wizanburgenses 48 saec. IX/X f. 915. 595 passio sanctorum apostolorum petri et. pauli. cum uenisset paulus im urbem romam. expl et posita sancti petri im uaticano. naomatia et. sancti pauli in uia ostensi αὖ urbe roma miliario secundo. ubi praestantur ... Gmem, explicit passio sanctorum apostolorum petrt et pauli. codicem ICThilo exscripsit et editioni quam instituit tamquam fundamentum substruxit. signauit Thilo codicem littera 4. bybliothecae Guelferbytanae libri ne peregre mitterentur eum ab iis penes quos rerum Brun- suicensium gubernatio est interdictum esset, O. de Heine- mann bybliotheeae praefectus meritissimus Carolo Schtidde- kopf bybliothecae adiuncto codicem denuo in usum meum conferendum commisit.

H — cod. Guelferbyt. 497 (olim coenobii Bergensis prope Parthenopolim, postea Helmstadiensis n. 141) saec. XI f. 16"—96", incipit passio afdoru petri et pauli, cum uenisset paulus in urbem romam, | desinit uerbis: w/Zario secundo ubi praestantur .. . amen, Thilo et hune codicem adhibuit et in editione sua littera 7 signauit, sed uariam lectionem passim tantum adnotauit. itaque noua codicis collatione eum me carere non posse intellexissem, per uirum doctissimum Carolum Sehüddekopf Ottonis de Heinemann rogatu critieis quae desiderabam subsidiis instruetus sum.

1 — cod. Paris. lat. 12596 (Sangerman. olim 1109 nune 1042; S. Mauri fossat. 88) saec. XI f. 144" /ncipiunt. passtones apostolorum petri et pauli. cum uenisset paulus in urbem romam. expl. f. 155" ego Marcellus discipulus dni mei petri quae widi scripsi. specimina codicis procurauit GGundermann.

K — eod. Paris. lat. 12602 (Sangerman. 491, olim 473, ex libris mon. Corbeiensis) saee. XII f. l*" incipit passio gloriosissimorum apostolorum petri. et pault que est III. &l iulii, cum uenisset paulus in urbem romam. | expl. f. 6* müliario secundo . . . amen. specimina codicis dedit GGundermann.

L τα. cod. Londin. Arundel. 169 saec. XII f. 4". — A/fercatto

PROLEGOMENA LXXVII

sanctorum. apostolorum petri. et pauli cum. simone mago. cum uenisset paulus romam. expl.: osttensi ab urbe roma miliario. secundo ,.. ubi prestantur ., . amen, exemplar eodieis mihi transmisit Edgarus Fripp. |

AM — eod. Monae. 4554 saec. VIII/IX fol. 37—12*, est idem codex unde fragmentum passionis Pauli breuioris de qua supra p. LV sermonem institui desumptum est. passio Petri et Pauli incipit uerbis: cumque audisset de paulo in tempore illo cum uenisset paulus romam. expl.: miltario secundo, ibi praestantur. beneficia. rationum , . . explicit passio sanctorum | apostolorum | petri. εἰ pauli, — amen. eodieem reliquis multo prolisiorem ego contuli.

AN e cod. Montipessul, (schol. medie.) 55 saee. VIII/IX f. 27* jpassio sanctorum petri et pauli zm u. roma sub nerone rege. cupit uenisset. paulus in. urbem romam. expl: εδὲ prae- stantur. beneficia oratione in soéa scdorum, amen. exemplar eodieis meeum communicauit MBonnet.

O -— eod. Paris. nouae aequis. lat. 2180 saee. X, eiusdem ori- ginis, formae, scripturae atque cod. Paris. 2179, inc. f. 185* B: a/fercatio sanctorum apostolorum petri et. pauli contra symonem magum simul et passto qui passi sunt in urbe roma sub neroue imperatore die III. δἰ ἡμέας. inm diebus ilis quum uenisset Paulus in urbe roma. expl. f. 193" A: qui apostolos suos im. pace suscepit cui est honor .. . amen. magnam codicis partem contulit GGundermann.

P - cod. Paris. lat. 5274 (Colb. 2532 Reg. 3857. 3) saec. XII f. 7" A, passio beati petri apostoli. cum uenisset paulus in urbem romam. expl. f. 157 A. specimina codicis sumsit GGundermann.

Q — cod. Paris. lat. 12606 (Sangerman. 499, olim 627) saee. XII f. 617^. cipi passio sanctorum. apostolorum petri et. pauli, tempore tllo cum uenisset. paulus romam. expl. f. 637^ (ut eod. Paris. 12602). specimina dedit GGundermann.

K — eod. Casinens. 142 saee. XI p. 6 cum uenisset. paulus romam. desinit uerbis consequuntur. effectum. — prestante domino . . . seculorum amen. sub finem eadem quae in eodice Wizanb. de basilieis Petri et Pauli et de sanetorum eorporum depositione leguntur. eodieis speeimina mihi transmisit GGundermann.

SS — eod. Vindobon. 1262 (ol. Salisb. 81) saec. XIV f. 138*

LXXVIHI PROLEGOMENA

—1457. ifa petri et pauli apostolorum, . «cyum uenisset paulus romam. expl. passi sumt apostoli domini nostri ju christi sub die 11]. kal mulias cur est .. . amem. specimina exseripsit Sigfridus Mekler. iii

T — cod. Casin. 147 saee. XI p. 10. eiusdem originis et indolis est atque cod. &. — τλρ. τ τ τ το τ

ὦ) — eod. Vrbin. 49 saec. XIV/XV f. 185^ 7/7 &/| rzult axle dea?orumi: petri tb nli ucimünarilo wan DP A edita " idem: interfuit passioni. cum. uenisset paulus romam... . expl.f. 1407 wuiliario secundo ubi prestantur

.amen. ego marcellus discipulus domini met petri que Rs scripsi. transseriptionem libri mihi donauit Ioannes Neumann.

[// — eod. Vindobon. 3785 (Lunaelae. 77) saee. XV f. 148: —]1487 incipit passio sanctorum apostolorum petri et pauli. cum wenisset paulus im urbem romam. partem aliquam eodieis contulit Sigfr. Mekler.

.Χ e eod. Casin. 148 saee. XI p. 2. eiusdem stirpis est atque AK et 7. specimina inisit GGundermann. |

His eodieibus magnus numerus aliorum librorum accedit, quos singulos singulis siglis designare non opus est, ae primum quidem recenseo codiees Parisinos.

eod. Paris, lat. 3799 (Colb. 836 Reg. 3861. 2) saec, X/XI f. 176"—177* cum uenisset paulus im hurbem romam. desinit cod. uerbis w£ fieret subito puer et post haec senior secet. 14 (p. 131 1. 17).

eod, Paris. lat. 3851 A (Reg. 4240, 2) saec. X f. 197—24" passio . ... cum uenisset paulus romam, | expl. secundo ab urbe wnllierio iu proprio eiusdem. Lucinae praedio in ula ostiensi.

eod. Paris. lat. 12604 saec. XII f. 78"—85* conffictus apdorum petri et. pauli cum. symone.. cum paulus uenisset in urbem roman.

cod. Paris. lat. 9737 (suppl. lat. 1674) βαθὺ, XII f. 17—10* incipit passio gloriosissimorum etc. (— eod. &).

eod. Paris. lat. 11753 saee. XII f. 8"—15' zmcipi passio sanctorum petri et. pault, cum. wenisset. paulus. romant, subseribitur eodiei ut in 7.

eod. Paris. lat. 15681 saec. XII f. 967 zweiptt historia passionis apostolorum petri et pauli. cum uenisset paulus in urbem

, roman.

PROLEGOMENA LXXIX

cod. Paris. lat. 2653 saee. XII f. 151* rzucipit passio sanctorum apostolorum petri et pauli quod. est III bl iulias.. cum uenisse! paulus in urbem romam. expl. f. 157* in uati- cano naumachie et sancti. pauli im uia ostemsa .... amen. (c£ eod. Paris. 3851 4).

wed, Paris. lat. 12615 (Sangerman. 490 olim 471 iQorbeiensis ^ mon.) saec. XII/XIII f. 1'—107. ex cod. X exscriptus esse uidetur.

eod, Paris. lat. 5273 (olim D. D. de Bethune Reg. 3858. 2850) saec, XII/XIII fol. 1"^—8*^ ineipit ut Paris. lat. 2653. sub finem habet: :5; prestantur . . . amem, ego mar- cellus , . . scripsi.

eod. Paris. lat. 13091 saec. XIII f. 387 cu» wenisset paulus romam f. 39' meromem . .. a dupis esse comestum . . . amen (sect. 65 p. 175 1, 7).

eod. Paris. lat. 5276 saec. XIII f. 45 incipi? passio apostolorum petri et pauli, cum uenisset paulus yomam expl. f. 11: m μία hostiensi . amen.

eod. Paris. 5980 saec. XIH f. 2737^—9279'^ iwcipt passio sanctorum apostolorum. petri et pauli. cum uenisset paulus romam, explieit zm waticano nmaumachie et sci pauli in wia ostensi . . . amen.

eod. Paris. 5296 saec. XIII f. 7458 znmcipy passio beatorum petri et. pauli apostolorum que est 1I δἰ iulii, cum uenisset paulus romam. expl. f. 78"^ (ut cod. 5280) ostiensi ... emen. explicit passio apostolorum petri et pauli.

eod. S. Genouef. Paris. H. 1. 3 saec. XII f. 1" zw xoi nonne incipiunt. passiones apostolorum petri et pauli. cum uenisset Em expl. f. 85 »ulario scdo, ibi praestantur . ..

cod. 8. G« (denouef. Paris. H. 1. 10 saec. XIII f. 27 zucipit passio beatorum. apostolorum. petri et. pauli qui passi sunt. in urbe roma sub nerone cesare quae est [I] δὲ tultas. cum wenisset paulus in urbem romam, | f. 26* ostensi ab urbe roma miliario sco . . . amen. | Codieum Paris. lat. 3792. 5273. 9737. 15681 specimina Gundermann mihi procurauit. reliquorum notitiam partim eidem bio doctissimo partim Maximiliano Bonnet acceptam refero. His eodd. accedunt qui in bybliotheeis prouinecialibus Galliae asseruantur. hi sunt quorum notitiam aeeepi: eod. Montipessul. 14 saec. XI f. 14" passio sanctorum. aposto-

d—

ΡῚ

LXXX PROLEGOMENA

lorum petri et pauli, cum uenisset paulus in urbe romam. expl. f. 24" jwi/iario secundo . . . amen. eod. Augustodun. (bybl. seminar.) 34. 4. f. 289. Saepe passio Petri et Pauli in bybliotheeis Florentinis reperitur. enumero hos libros: eod. Laurent. Plut. XX, 1 saec. XI f. 162" 7/7 £a/, :ul. passio sanctorum apostolorum petri et pauli, cum uenisset paulus roman. eod. Laurent. Plut. XX, 9 saec. XI f. 112* zw natal. aposto- lorum petri et pauli. cod. Laurent. Plut. XX, 3 saec. XII ineunt. f. 69". eod. Laurent. Plut. XX, 4 saee. XII f. 81*. cum peruentsset paulus romam. eod. bybl. aedil. Florent. eeel..139 saec. XI f. 195* 11] £al, il. passio sanctorum apostolorum petri εἰ pault..— cum set. eod. bybl. Mugellan. de nemore 13 saee. XI f. 140" (ineipit ut cod. antecedens). eod. bybl. Mugellan. de nemore 14 saee. XI f. 1065 777 £a/. cud, ncifut passio sanctorum petri et pauli. cum uenisset paulus romam. eod. bybl. Amiatin. 9 saec. XI f. 197 (926)' zwcipit passio sanctorum apostolorum petri et pauli IJI kl iul. cum uenisset paulus romam. (eum subseriptione ego Marcelfus . . . scripsi.) eod. bybl. Leopold. Strozzian. 4 saec. XV f. 157 (190)* zercio kal. iulii de sanctis apostolis petro et paulo. cum uenisset paulus romam, eod, Laur. eonu. suppr. 231 saee. XIII f. 180" 5assio ss. aposto- lorum petri et pauli, cum peruenisse! paulus roman. Codieum Florentinorum euiusque tres priores duasque ex- tremas sectiones contulit FRoediger, uir de studiis meis meri- tissimus. Romae praeter codicem Vrbinatem hi eodiees reperti sunt: eod. Casanat. A I 16 saec. X/XI litteris Casinensium propriis seriptus f. 87* passio sanctorum apostolorum petri et pauli. antecedit prologus zw mwmiuerso orbe ferrarum . uelociter. demonstrare, ΟΜ ergo. uenisset. paulus romam. expl.f. 110" ad quorum sacra uestigia dum ex toto undique snundo fideles concurrunt . . . secéorum, amen. eod. Sessorian. 5 saee, XI/XII f. 159* /// &/ iui passio

PROLEGOMENA LXXXI

sanctorum. apostolorum petri. et. pauli. cum peruenisset paulus romam expl. f. 162" /oca in quibus fuerunt posita corpora eorum . . . im uia ostiensi miliario secumdo . . . anen.

eod. Sessorian, 49 saec. XIIT f. 168" cum ergo uenisset paulus romam. expl.f. 174" ad quorum sacra uestigia dum de toto undique mundo fideles concurrunt petitionum. suarum eorum meritis consequuntur effectum. Praestante .. . amen.

eod. Vatiean. lat. 5771 saec. X. ante f. 1 reperitur folium saec. XIV seriptum, ubi post laeunam haee leguntur: (nycircumcisorum defensor factus tu cum sis circumcisus (seet. 1 p. 119 1. 5 8q.) ... scultilibus inqui, f. 1* manu saec, X: nati execrabiles extitistis (sect. δ p. 193 1. 18 Βα.) quae sequuntur antiqua manu scripta sunt usque ad f. 4" imum: ego sum ueritas que defendis. cessa me persequi quia ego sum ipsa. f. 5b" manu saec. XIV: pro qua uideris dimicare . . . (seet. 39 p. 155 l. 1). — f. 6" manu saec. XI: ΚΗ) ΗΟ ΤῊΣ uidetur. petrus autem. homicidii reus est... (sect. 58 p. 169 Ll 11 8q.)... ἐξ Aaec dicems emusit spiritum. statim absint: . (seet. 62—63 p. 173 l. 8 8q.. expl. fol. 6" uausque p. d'agence loca in quibus posita fuerunt corpora eorum , . , reuocata. sunt cum gloria ymnorum . .., amen. explicit passio sanctorum apostolorum petri et. pauli.

eod. Vatie. 4315 saee. XIV (anno 1311 Pisae scriptus). fol. 1727—187* leguntur excerpta ex libro qui dieitur z/mera- rium Clementis de dictis et factis a beato petro apostolo. ibi f. 185* martirium petri et pauli. est fragmentum actorum Petri et Pauli. explicit f. 185 uerbis comprehenderunt eos im loco qui dicitur catacumba uia appia miliario tertio . in uta hostiensi ab urbe roma miliario IV. ubi jussu beneficia . . . amen. finis.capituli illius. explicit Clementis ttinerarium iva csicatiatis petri,

In aliis Italiae bybliotheeis passio Petri et Pauli rarius reperitur. libris supra memoratis addendi sunt hi:

eod. Neapol. VIII. B. 2 saec. XI/XII. singulae paginae numeris non signatae sunt. passionem loannis quae Melitonis nomine fertur sequitur passio Petri et Pauli: /// δἰ πε dncipit sanctorum apostolorum. petri et pauli, cum uenisset paulus romam ... explieit . . . e? sancti. paulít in uia ostensi miliario scdo. ubi praestantur. beneficia , , . amen.

T

ego marcellus. discipulus domini mei petrus apostoli que uidi scrifsi. eod. Taurin. 215 (K. IV. 18) saec. XIV f. 1 Passio afposto- lorum petri et pauli. ergo cum uenisset. paulus romam. eod, Taurin. 561 (K. VI. 19) I, 1117 saec. XIV f. 305 passio : sanctorum. apostolorum petri et pauli. cum uenisset paulus romam. eod. Venet. bybl. Marcian. 116 saec. XII (Zan. lat. n. CCCLVI) f. 399*B vu»; ergo uenisset paulus romam. specimina eodieis Hermannus frater mihi exhibuit. cod. Venet. bybl. Mareian. 118 saee. XIV (L. IX, XXVII) f. 947 cum ergo uenisset paulus romam. specimina dedit Hermannus frater. cod. Casin. 104 saec. XII (Bybl. Casin. II, 437 sqq.) habet in folio quod ipsi libro manuscripto antepositum est tria aetorum fragmenta quibus commentarius inseritur. eod. Casin. kk. 792 saec. XI f. 1—3* extremam passionis partem continet, ineipit uerbis »we wemire. mero dixit (sect. bO p. 163 1, 7) expl f. 3'. . . saeculorum. amen. Codieibus qui in Germaniae, Heluetiae, Angliae bybliotheeis asseruantur, adnumerandi sunt hi: eod. Monac. lat. 22020 (Wess. 20) saec. XII f. 8. eod. Monae. lat. 19642 (egerns. 1642) saec. XV f. 25r—45r, uterque codex Monacensis eiusdem stirpis est atque eod. 4554. eod. Monae. lat. 14418 (Emm. 41) saec. IX f. 277. ineipit: tempore illo cum petrus et. paulus semina uitae aeternae euangelium. praedicando seminarent in urbe roma, seniores ciuitatis hoc audientes. grauiter. vesistebant, egeruntque ut sermo eorum in murmurationem populi perueniret. expl.: sanctorum. autem. apostolorum corpora dum greci tollerent ut ultra mare transferrent, accidit terrae motus nimius, εἰ perciplrentes uersutiam. eorum. romani concurrerunt et adprehenderunt eos et sancta ab ets corpora. abstulerunt, et sepelierunt in loco qui dicitur catacumbas. ubi prestantur multa mirabilia per. beneficium Christi et per orationem eorum in saecula saeculorum. amen. codicem exseripsit uir doetissimus Weyman Monacensis. ad textum aetorum eonstituendum hie liber nihil ualet; est enim epitome breuissima, quae summa tantum rerum capita lieet iisdem interdum atque textus uulgatus uerbis comprehendit.

PROLEGOMENA LXXXHl

cod. Bern. 94 saec. XIII,XIV f. 110"—117* fassio petri et pauli apostolorum. cum uenisset beatus. apostolus paulus im urbem romam, expl εἰ sancti pauli im uia ostiensi ab urbe roma miliario secundo ubi praestantur. beneficia orationum etus usque im. hodiernum. diem ac per. infinita scda scéorum. amen. specimina codicis mihi transmisit Hermannus Hagen.

eod. Londin, Harleian. 2801 saee, XIII/XIV f. 18. Passio summorum apostolorum petri εἰ pauli, | cum | uenisset paulus roman.

cod. Londim. Harleian. 3043 saec. XV f. 186" Passio sanctorum apostolorum petri εἰ pault.. cum uenisset paulus in urbem romam.

Denique recenseo codiees bybliothecarum Batauiae et Bel- gieae, quorum notitiam accepi tum ex Analeetis Bollandianis tum ex eatalogo codd. hagiogr. bybl. Bruxellensis.

cod. Bruxell. 98—100 saec. XII f. 25'—98*.

eod. Bruxell. 380—82 saee. XV f. 74'—80*.

cod. Bruxell. 5519—26 saee. XV f. 48"—853" conflictus aposto- lorum petri et pauli cum symone mago.

eod. Bruxell. 7482 saec. XIII f. 2207—225 a/tercatio sancto- rum apostolorum petri et pauli cum. symone mago.

eod. Bruxell. 7882 saee. XI f. 1147— 1237.

eod. Bruxell. 8511—12 saee. XII f. 1—10".

eod. Bruxell. 9290 saec. XII f. 9'—13* (superseribitur ut codici 5519— 26).

eod. Bruxell. 11550—55 saec. XIII ineunt. f. 897—94,

eod. Bruxell. olim D. Phillipps 4649 saec. XIII. fol. 59*—64*.

eod. Leodiens. 57 saec, XV f. 197—323". |

eod. Hagan. L. 29 (Weesp 14) saec. XV f. 34'—37 *.

Libris manuseriptis addendi sunt libri impressi. litera » signaui Nauseae textum, ex codice nune deperdito sed optimae notae desumptum, siglo / textum Florentinii, qui prope aecedit ad eodicem 7.

In apparatu eritico instituendo ita uersatus sum, ut librorum manuseriptorum quos integros conferendos curaui uarias leetiones integras apponerem, reliquorum deleetum tantum haberem.

Codicum duae stirpes sunt, quarum utraque pluribus familiis peseutur: altera est codieum ΒΘ ΕΗ ΜΕ, altera eodd. AEGZK

DORSTUV.Xn; medium fere locum inter utramque tenent

CO. . Ἢ artissime eum codicibus prioris stirpis cognatus, VI*

——

sed ex alterius stirpis exemplari interdum correctus est. codd. BDFHMÉf interpolati sunt; BD fere semper inter se consentiunt; quibus saepe accedit J/, rarius ΕΗ). codicum cognationem facile perspicies, si conferas sectionem 48 (69), ubi &DFHMEF textum originalem additamentis quibusdam dogmaticis auxerunt. ibi in graeco Veneto leguntur haee: ἕνα ϑεὸν τὸν πατέρα ἐν Χριστῷ σωτῆρι σὺν τῷ ἁγίῳ πνεύματι δημιουργὸν τῶν ἁπάντων χηρύσσομεν (simplieiora habet textus uulgatus: ἕνα ϑεὸν καὶ πατέρα τοῦ χυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ χηρύσσομεν). Veneto respondent 4CGLNUs: ego (om. ANUn) unum esse deum patrem (patrem esse 4) in Christo saluatore (et. lesum. Christum. filium etus ΟἽ cum spiritu sancto creatorem omnium rerum. praedico. pro his Petri oratio in ΗΔ sie orditur: ego matiome iudaeus (nudaeus komo om. ego mat. M) sum et quae (quaecumque M) a magistro meo audiui (audiui a mag. meo M) Aaec omnia. (homi- mibus M) praedico ut credatis (credant M) unum esse deum patrem ete. post patrem addunt BDH: quem cunctis praedicamus. iam pergunt BDFHMf: imuisibilem et (om FM) tincapabilem (incapibilem D. inpalpibilem H incomprehensibilem Bf om F) et (om JJ) zumensum et (in add. ΗΠ) unum dominum nostrum Iesum Christum saluatorem (mundi cum spiritu sancto add. H saluatorem omnium et spiritum sanctum M) et creatorem omnium rerum (rerum omnibus B) adnuntiamus generi humano (et creatorem .. . humano om JJ), qui fecit caelum etc. quae sequuntur usque ad νὸν erit finis in omnibus eodd. praeter 77 qui haec omittit leguntur. paulo post uerbis mumguam fibi beme sit... amaritudimibus low praenittunt ΒΗΓ aducwiat nobi quod cupimus et cotisgal ut (ut om 7) . . . et addunt quoniam quaecunque Toqueris men- tris. pro extremis uerbis leguntur in J7 haec: ma»: nobis iam contigit quod cuptuimus et quod sperabamus percipimus. conferas porro sect. 22 (43) ubi graecus Venetus haee habet: ἐν δὲ Χριστῷ πᾶσα $a ἄχρα νίκη διὰ τοῦ ϑεοῦ xcl διὰ τοῦ ἀνθρώπου οὗ ἀνέλαβεν ἡ δόξα ἐχείνη ἀκατάληπτος. quae in eodd. AG HLNUn recte uertuntur sie: zm Christo emim est ommis summa uictoria per deum et hominem, quem adsumsit illa maiestas in- conprehensibilis, aliter BCDFEMf: in Christo enim sunt duae suó- stantiae (subst. duae Ff duae naturae B duae om D) dei et hominis. hominis Hague (hom. it. om C) quem adsumpsit Ha maiestas. — seet. 13 (34): xal οὕτως γέγονεν ὥστε πάντας τοὺς εὐσεβεῖς (εὐλαβεῖς text. uulg.) ἄνδρας βδελύττεσθαι Σίμωνα τὸν μάγον καὶ ἀνόσιον αὐτὸν καταγγέλλειν" οἱ δὲ τῷ Σίμωνι κολληϑέντες —

Tem

PROLEGOMENA LXXXV

τὸν Πέτρον διϊσχυρίξζοντο μάγον ψευδομαρτυροῦντες ὕσοι σὺν τῇ Σίμωνε τῷ μάγῳ ὑπῆρχον (ἔλεγον εἶναι μάγον ὕπερ αὐτοὶ σὶν τῷ Σίμωνι ὑπῆρχον text. uulg.). quibus uerbis respondent in latinis haee: sic (szcque) factum est ut omnes religiosi uiri execrantes. Simonem magum sceleratum eum. adsererent, iam sequuntur in eodd, A4E/ZL.N (man!) QUn: Simoni uero adhaerentes Petrum magum quod ipsi erant cum Simone falso testimonio affirmarent (affirmabant Q). item G7 sed omissis guod ipsi erant cum Simone et assererent pro affirmarent, pro his legitur in eodd. BCDFMOf: Petrum uero (om M) in dei laudibus (laud. dei F laud. domint f) praedicarent. e (et FM om f) contra (uero ΟἹ omnes scelerati et (om f) Ilusores (Iusores F) et seductores et pessimi adherebant (adhaererent BDEf adherentes C) Simoni (mago quia B) (et ΟἹ petrum uero (om CFOf) magum (adserentes Ff) quod ipsi erant cum Simone (Simonem Of mago add B) dicerent ( fatebantur JM deum esse add £f). — sect. 47 (68): uerbis codicis Mar- eiani ἀλλ᾽ εἰ xol ἐγὼ οὐδέν σοι δύναμαι ποιῆσαι praemittunt BCDHM: Simon dixit (respondit C) propter. quid (quod CHM) fibi mentior ne (nec D) aliquid mihi facere poteris (potueris BH) Nero dixit. haec ἃ graecis repudiata desunt etiam in ΑΓ LNUfn.

Habes igitur textus interpolati tres familias 5D; 44; Kf; quibus haud raro accedunt CO, saepius codex eastigatus uel potius eontaminatus 77. codd. 5) eiusdem aetatis et prosapiae sunt. multo uetustior est eod. 77, sed caueas ne textum quem praebet reliquis praeferas; est enim a librario satis doeto non solum retractatus, sed etiam pluribus additamentis amplificatus. quaeeumque apud Pseudohegesippum de Petri conflietu eum Simone deque apostoli morte leguntur, Marcelli textui immixta sunt. animaduertas etiam quod praefectus urbi, eui apud reli- quos omnes festes nomen Agrippae est, in hoe codice ut in breuiore passione Petri et Pauli, de qua infra sermo instituetur, Clemens appellatur. cod. F eum libro unde Florentinius textum suum hausit artissime cognatus fuit. interdum 7 per homoeo- jenen omittit quod / supplet uel uice uersa; rarius uterque

quo earere nequeas, ut sect. 42 (63) Paulus dixi . samus; sect. bO (71) wemient . . . peccatores ad me. interdum etiam fit ut uterque textum additamentis augeat quae in eodd,

desunt. praeter locum seet. 48 supra tractatum etiam in sect. 50 multa adduntur. post zu£e furrim excelsam . . . trabibus

in Ff et poni im campo martio; post ascendero magnis legimus in Ff e ? f p

LXXXVI PROLEGOMENA

iidem testes habent z»perabo angelis meis ut descendant ad me de caelo et tollant me in caelum ad patrem. | quibus uerbis f adieit wur ut scias me de caelis esse missum. ex reliquis codicibus Florentinis sex eiusdem familiae sunt: scilicet eodd. Laur. Plut. XX, 1, qui horum praestantissimus est; XX, 2; XX, 4; Aedil Flor. eecl, 139; Mugell. de Nemore 13; Laur. conu. suppr. 231, quibus addendus uidetur eod. Strozzian. 4; reliqui ommino non ad hanc codieum stirpem pertinent, sed propius aceedunt ad eodd. A4GL/Vw. codex manuscriptus quo Florentinius usus est inter eodices Florentinos quorum notitiam habeo, non reperitur. — codices C et O, quos quasi medium inter utramque stirpem loeum tenere dixi, interpolationes quibus eodd. ΒΡ FM seatent partim et ipsi passi sunt; sed haud raro eum «1 uel L uel » faeiunt. uterque codex eiusdem patriae, aetatis eondieionisque est; ubi quod rarissime fit dissentiunt, eodieis C seriptura pluris aestimanda est.

Altera codicum stirps prolem propagando procudit multi- plicem. distinguo familias quinque, quae eodicibus G; JV; δ; 44, textu denique Nauseae repraesentantur. cod. .4 propius ab arehetypo abest quam reliqui; saepe quidem errauit, multa omisit alia addidit. uarias praebet leetiones quibus nullus reli- quorum adstipulatur: non igitur incaute ducem eum secuti sumus. sed si eum aliis eodieibus eiusdem uel alterius stirpis consentit, seriptura eius fere semper praeferenda est. codd. G et JV antiquiores quidem sed uix meliores sunt. cod. G textum bonae quidem notae, sed a uetere διασχευαστῇ ut uidetur haud raro retractatum perhibet. multis quidem loeis non solum ἃ reliquis eodieibus latinis, sed etiam a textu graeco discedit. eum G plerumque consentit E, sed minoris pretii est. eod. V propius ad 6 quam ad 44 aecedit, sed a plerisque quibus isti eontaminati sunt corruptelis intaetus est. eiusdem familiae sunt eodd. A7, quorum specimina addidisse satis habui. cod. ἢ interdum corruptus, saepius genuinum textum seruauit; medium fere locum tenet inter G/V et “. Nauseae textus (») saepe eum G uel eum GV, saepe cum reliquis contra utrumque faeit; interdum correetoris alieuius manibus, qui fortasse etiam grae- eorum uerborum notitiam habuit, contreetatus est. cod. U quam- quam recentior tamen bonae notae, codicibus .4L, interdum eodiei 7 cognatus est, denique eodd. /OK7:Y eiusdem atque LN prosapiae modo eum hoe modo eum illo faciunt; ad textum eonstituendum facile iis carere possis. similia de SI^ dicenda

PROLEGOMENA LXXXVII sunt, quos parui uel nullius pretii esse existimo. ingentem uariarum leetionum molem ita digessi, ut optimorum eodieum ABCDFGHLMNU nee non librorum impressorum f seriptionem fere integram appingerem, earum *uero lectionum quas eodd. KEIKOPQRS TV.X praeberent delectum instituere satis haberem. reliquorum quibus sigla apponere omisi hie uel illie testimonia

adieienda euraui.

Codieum inter se cognationem haee tabula illustrabit.

Archetypus

ZPmERIUCCOM—U- BD (8 V) H λλώυ

Seriptura eodieum cum in rebus orthographicis tum in rebus grammaticis fluetuat. assimilatio consonarum partim seruatur, partim neglegitur: eodd. BD modo huie modo illi seripturae fauent; ACFMN scripturam non assimilatam, GZZ/LU seripturam assimilatam praeferunt. omnes uero codiees habent ascendere, apparere, aspicere, accusare, imperator. retinui scriptionem anti- quissimorum eodieum .1CJ7N lieet parum constantem. itaque seripsi ad/endere, adserere, adfirmare, adsumere, adferre, ad- crescere, adíogut, adprofinquare; comparere, computare; incom- prehensibilis, inludere, imreligiosus, inlustris, inruere, inlumi- mare, imridere, inpedire, inponere, inperitus; sed impetrare, imperare, implere, complere, compati, comprehendere, colfigere, ete, similiter legimus wwgua» et wmnquam, quicunque et. quicumque, manque et mamque. permutatio uoealium e et ae in ommibus fere eodieibus saepissime fit: scribitur Zaec et ἅδε, caelum et celum, pena, seculum, due, sepe, longeuitas, substantie, penitet, preditus, estimare, indkirari ete., uice uersa Aaereditari (BCG ete.), aecclesia (B) uel ecclaesia (IN) aegestas (4). rarius e et z, e et oe, iet y, ὁ et u, o et μη permutantur. sed reperitur adu/zscens (M),

dimergere (plerumque), Zisperatum. (BCN), distinauit (— desti-

mauit, N), suscipi, accipi (pro suscepi, accepi, IN); demicare pro dimicare (N), demittere pro dimittere (M) ete., ueruicis uel

LXXXVIII PROLEGOMENA "

berbicis, ueruicinum. (berbicinum) οἵ, Sehuehardt 1, &. I, 284. 371, nicromantia, paraclitus (Schuchardt I, 927), delerare (CDMN ef. Sehuehardt IT, 75); cep? (U) siue caepz (FL) pro coepr; uUltri- cum, misterium, sinagoge, himni; obstipuit (CN); diabulus (M); adulescens (ACM); praesolem (M), alia. codex AV sescenties seribit ; pro o, rarius o pro «: sacerdus, ad/uescentior, uicturiae; regnu, daemontu pro regno, daemonio; porro Jeprosus, mortuus, caecus, 1mreligiosus, imimicus, circumcisus, imcautus, contentus, angelus, patronus, magnus, amicus pro aeeusatiuis pluralis in -0$ desinentibus /eprosos, smoríuos ete.; interdum sed mon ubique manus 2 correxit in o, idem codex uice uersa habet corpos, murmorationem, comulatus, alia. wuocalem duplicatam habes in 47, quod in eodd. CJ7NU saepissime pro 4 (non pro 77) usurpatur. permutatio econsonarum c et / haud raro oceurrit. eod. 4 seribit munciare et nuntiare; cod. IN mendatium (sie etiam ABF), fallatium, aspitiens (sie etiam U), fatio (U), conditio (omnes eodd praeter 47); uice uersa legimus /fercius (IL), contencto (U), diuiciae (4), perdicio (A), pericia (AN), campus marcius (LN). dett permutantur in 7s/ut (DM), aciut (CDM), aput (MN); capud (A), ad pro af (M), adque (IN), inquid (M), peruenissed (IN seet. 65); t et th: sabbathum et sabbatum, therebintus; b et p: scribsi (C), scribserunt (CM), abbices — apices (C), obtime (ABCD), babtis- mus (CO); b et wu: trauibus (FINU); berbicis, berbicinum, libia — Liuia, baticanum (CM), alia. saepissime ὁ et » in codd. CO permutantur: »oberunt, conlocaberunt, fleberunt, cogitaberim, manifestabero, perpetraberit, euacuabit (pro -uit), imam, nobam ete, c et gu permutantur in quur (F), quum (C), per- sequutor (C); 4 et g in magestas (C); c et gp in nigromantia; ch et gp in naumagia (C); c et ch in michi, nichil (BCOLU), óacari (D) uel 5accari (CM) pro éacchari, arckanus. aspiratio in eodd, CÓ modo abundat modo neglegitur. scribunt Aos£en- dere, huxor, sed compreendere, adibere, proibere, abere, aduc, exalare; interdum sed rarius similia etiam in eodd. .44DAMN reperiuntur; odzermus (DN), proibere (D), adhulesceutior (IN), herror (4), hereas — aereas (M). f post » additur in damp- nare, dampnum, temptatio, contempno, columpna (C). consonae duplieatae semel ponuntur in saPa?um, decolatus, suplicium (IN), comendo, consumar: (D); eonsona simplex duplieatur in peccunia (D); rarius eonsonae transponuntur ut sc/upfile, sclup- Alia (CO), uel ab initio uoeulae omittuntur ut seudopropheta (C; ef, Sehuehardt I, 148).

——

᾿

|

PROLEGOMENA LXXXIX

Grammatieae regulae rarissime in iis libris qui ad nos per- uenerunt uiolantur. interdum ablatiuus pro accusatiuo adhibitus esse uidetur; sed non tam usus easuum quam ultimae syllabae seriptura fluetuat; uirgula enim qua littera » significatur, haud raro in codd. deest. sie reperimus fer zgmorantia (L), ante conspectu (F), ad oriente (C), circumcisione (L), in murnuratione (MO), seditiosa murmuratione (ABDGHIM). commemoro porro infinitiuum Pwmisse sect. 19 (p. 137, 2). cw»t coniunetio semel eum indieatiuo construitur (cw»: poteritis seet. 2 p. 119 1. 11 &q., ubi CE/LMNPn potueritis correxerunt). inter graecismos, quorum magnus numerus occurrit, etiam loquendi formula inde a sae- eulo IV ualde usitata Aabet... apparere 163, 13 referenda est. alia quae notatu digna uidentur ut uoculam expectaculum sect. 51 p. 163, 11 (CF), de qua eonferas Sehuehardti librum saepe lau- datum p. 341, in indice latino inuenies.

Graecus passionis textus etiam in linguam slauieam trans- latus est. Sokolovio teste in bybliotheeis Moscouiensibus plures huius uersionis codices inueniuntur. sunt autem hi: eod. bybl. monasteri S. Trinitatis 746 f. 317; 764 f. 254; cod. musei quod comitis Rumjan zew est, ex collectione Vndol'skiana 1299 f. 304—329; cod. bybl. Chludovianae 251 f. 434; cod. academiae elerieorum Moscou. 219 f. 48; cod. bybl. seminarii cleric. Bethanici 8 [94] f. 272; cod. acad. elerie. Kasanensis 151 f. 271; eod. bybl. &ynodalis Moseou. 995 f. 435" (in Menaeis Maearii, a. 1552 p. Chr. editis); quibus codicibus addas codicem bybl. synod. Mose. 806 [non 816], qui Menaea loannis Milijutin annis 1646—1654 composita continet. quae in hoc codice legitur pas- sionum Petri et Pauli narratio cum textu graeeo codicis Vatieani 1190 in eo conuenit, quod de utriusque apostoli fatis utrobique seorsim tractatur. primum f. 1186*—1196 de Petro sermo est: post multa magnaque itinera Romam uenit, ibique eum Iudaeis disputat, deinde eum Simone Mago decertat. quae in textu uulgato inde a sectione 29 leguntur omissis iis quae ad Paulum pertinent omnia recepta, sed saepius in breuiorem formam redaeta sunt. sequitur f. 1198—1209 passio Pauli, eui praemittitur itinerarium (secet. 1—21), ita tamen ut rerum ordo interdum mutetur et omnia quae de Petro sunt omittantur. sub finem itinerarii reperiuntur quae seet. 14 et 15 narrantur; quibus statim adiunguntur sectiones 22—24; Paulus ad sepulerum Petri uenit, eoapostoli morte contristatus laerimas fundit, deinde apud Clementem nauelerum hospitatur. altera die apostolus

—

E

eum ludaeis disputat. hie habes quae sect. 26, 38, 239, 31 leguntur, sed in artiorem formam contraeta, ouminstnN quae ad Petrum pertinent praetermissis. finem faeit breuissima mortis Pauli narratio. conferas de hoec codice quae in supplemento libri mei saepe memoritati p. 51 sq. exposui. denique mentionem faeio eodieis bybl. Chludovianae (monasterii Edinoverzorum) 105 f. 57, qui epitomen passionis continet. incipit uerbis (a Soko- lovio graece redditis): ἐγένετο τῷ Πέτρῳ ἐλϑεῖν εἰς Ῥώμην καὶ ἐχεῖ διδάσκοντος (sie), Παῦλος ἐξῖλϑε ἀπὸ Γαυδομελέτης τῆς γήσου καὶ ἐβούλετο ἐλϑεῖν εἰς Ἰταλίαν. καὶ ἀχουστὸν Ἤσαστα τοῖς Ἰουδαίοις τοῖς οὖσι πρεσβυτέροις ἐν Ῥώμῃ τῇ πόλει. Denique commemorandum est, latinum Pseudomarcelli textum etiam in sermonem italicum translatum esse. ICThilo loquitur de codice chartaeeo bybliothecae Riceardianae qui integrum Nouum Testamentum italice conuersum continet. ibi Aetibus Apostolicis Lueae in XX XII capita distributis tamquam supplementum addita est passio Petri et Pauli sub hoe titulo: Jncomincia I! Martirio degli Apostoli Santo Piero e Santo Paolo. item in eodiee membranaceo eiusdem bybliotheeae et im altero ehartaeeo saee, XIV, in quo huie martyrio subseriptum legitur: Jo Marcello discepolo dell Apostolo 5. Piero, queste. cose vidi, & ho scritte (Thilo 1, s. I, 98). eadem ut uidetur translatio reperitur etiam in libro *Leggende del secolo XIV. Firenze 1863' II p. 34—160, de qua re FRoediger me certiorem feeit. À passione Petri et Pauli quae Mareelli nomine fertur probe distinguatur oportet altera earundem rerum narratio, quae non ut ista ex graecis in latina translata, sed a latino homine ex latinis libris compilata est. de hae actorum retra- ctatione disputaui in libro meo ,,die apokryphen Apostelgeschich- ten* II, 1, p. 366—380 et in supplemento eiusdem libri p. 54 sq. eum passionis prolixioris eodiee Monacensi 4554 non solum in eo consentit, quod praefectus urbi, qui de apostolis condem- nandis sententiam tulisse dicitur, non Agrippa sed Clemens appellatur, sed etiam hoc utrique narrationi commune est, quod Pseudohegesippi de Petri eum Simone conflietu historia paene ad uerba actorum textui inseritur. ipsi autem Petri et Pauli aetus plerumque breuiore, interdum latiore uarioque tractatu exponuntur. adduntur multa de Simonis in conspeetu Neronis perpetratis praestigiis deque pessimi hominis fraudibus per uirum quendam Pontii Pilati propinquum deteetis, quarum rerum neque in actibus Vercellensibus neque in alia gnostiearum

fabularum eompilatione ulla mentio fit. unde haee deprompta sint neseio. quae ex ipso Pseudomarcello exeerpta sunt raro iisdem uerbis, plerumque paulo liberiore modo sed eodem toma referuntur, praeter unam illam de simulata Simonis terfeetione et resurrectione narrationem, quae tum aptiore ey em eopiosioribus uerbis profertur. quae de doctrina apostolorum deque eorum disputationibus eum Simone institutis apud Pseudomareelum traduntur ab hoc compilatore prorsus omissa sunt, quippe qui magis delectaretur fabulis miraculisque eonsareinatis quam rebus theologieis gnare expositis. tempus - quo librum suum non dico composuit sed consuit non satis aeeurate definiri potest. uidetur autem multo post Pseudo- mareellum, saeculo sexto exeunte siue ineunte saeculo septimo codices manuseriptos duos ecognoui, alterum bybliothecae Londinensis Additionalem 11880 saec. IX f. 9'—16*, alterum bybl. Aedil. Florentinae eccles. 132 saec, XI f. 5"—7*, istum . quem litera 1, significaui, GGundermann, hunc cui siglum £F addidi, FRoediger exseripsit. codex Londinensis eum uetustior tum melioris notae est. uendidit illum a. d. III non. iulias anni 1841 Museo Britannico uir plurimum reuerendus Thomas Butler; sed de libri origine nihil comperi nisi hoe non in Anglia exaratum eum esse. seriptura codieis si res orthographieas ut uoealium uel eonsonarum permutationem (fP»recedere, cepit, preter, delerare, fenice [ef. Schuchardt II, 292. III, 262], fur- dine, patres. conscribti), uel etiam consonarum assimilationem neglectam (imridef, iumortalitas, conparutt, adsiduus) omittas, rarissime ab usitata discedit, &ed uerborum ordo saepe mirum in modum mutatus est. plura de codiee Florentino dicenda sunt. superseribitur eodiei wata/e apostolorum petri et pauli. sequitur prologus, euius initium est Sz»om qui interpretatur obediens etc. finitur eodem die quo petrus capite truncatus ibique sepultus est. prologum excipit passio: gw» imtroissent romam beatissimi apostoli petrus et paulus, post passionem ἢ 75 sermonem in natale S. Pauli; Beatus paullus qui tantam uim humanae alacritatis ostendit etc, eodex tam male habitus est, ut uix diiudicari possit, num librarius uerborum -enuntiatorumue integritatem, an regulas grammaticae uiolauerit, saepe. singula uerba uel particulas uocabulorum, interdum tota omisit; reliqua tam leuiter eonsuit, ut quid sibi uelit

uix diuines. quae eum ita sint codex ne ad linguam quidem

h

I

XCII PROLEGOMENA

rusticam qua seriptus est cognoscendam multum ualet. — multa eorum quae rudem ineultumque seribam sapiunt, iam

in arehetypo quem iste exseripsit exstiterunt. sed mihil id generis recipiendum duxi, praesertim eum codex Londinensis, qui duobus saeeulis uetustior est, multo puriore sermone utatur; sed in apparatu critieo omnia quae librarius peceauit religio- sissime adnotaui. ut autem de codicis origine faeilius iudicare possis, conspeetum eorum quae a grammaticae regulis abhorrent hoe loeo addere placet. initium facio dicendi de rebus ortho- graphieis, taceo de permutatione literarum e et ae, quae etiam in codice Londinensi sed multo rarius reperitur. scribitur in F non solum queris, estimet, iudea, querere, preualere, preceptum, lante, potentie, pre, proposite, pPresidatus, sed etiam wocae pro uoce. addas e et 7, a et e, y et 7, πὶ et 7, au et o, e et u uoea- lium permutationem: arzefes pro arietis 995, 5, conamine pro conamini 931, 14, exanima pro exanime 929, 91, uobus pro uobis 224, 17, aufert pro offert 229, 5; ut pro et 232, 7, et pro ut 224, 7. 226, 19. aspiratio modo abundat modo neglegitur: ad- holescens, adhulescens, adhorans, adherant, havre, hora pro ora; os pro Aes, ora pro Aera. scribitur porro capu (sie semper), ammonebant, condempnatus, perdictionem (scil. perditionem). sed hae minutiae sunt. sescenties autem librarius artem gramma- tieam ecauillatur, easus, numeros, genera, personas modo fere ineredibili permutando. seribit nominatiuum pro aeecusatiuo: qui pro quem 223, 13; 17, sanguis meum pro sanguinem meum 234, 17, magni homines pro magnum Ahominem 225, 293, ad imperator 9226, 17, aiia statua pro aliam statuam 291, 5b &q., una...ala pro unam ,.. aliam 297, 6, doctrina pro doctrinas 997, 94, nero imperator pro Neronem. imperatorem 931, 17, qui pro guid 231, 18, astutia pro astutiam 231, 24, aduersus. petrus et paulus 233, 12; nominatiuum pro ablatiuo: genmibus positi (pro 2oszzis) 230, 23, christiani pro -zs 232, 16; genetiuum pro nominatiuo: »eromis pro JVero 225, 21; genetiuum pro datiuo: crucis pro cruci 224, 9, conditionis pro conditioni 229, 9, matris pro »atri 230, 8, omnium pro omnibus 232, 25; datiuum pro nominatiuo: sy»onmi pro Simon 295,95; datiuum pro ablatiuo: omni plebi pro omni Plebe 232, 95; nccusatiuum pro nominatiuo: symonem 9293, 8B, sententiam 999, 9, aritiam 232, 8; accusatiuum pro ablatiuo: /oco . . . mundissimum 224, 16, anulum meum pro amulo meo 924, 91, (cum senatos 225, 8), silentium 298, 4, in urbem pro im urbe 230, 10, in montem capitultinum. 230, 13;

PROLEGOMENA XCIII

quid pro quo 231, 3, metum 939, 17; quod pro quo 9392, 14; ablatiuum pro nominatiuo: &eatissimis apostolis 2993, 9, quo pro quod 225, b; ablatiuum pro datiuo: »orte pro morti 995, 94; ablatiuum pro aeeusatiuo: ῥομέΐο ῥέἑαίο 993, 5, fugace 993, 18, im sporta 994, 21, im palatio suo 995, 16, discipulis 296, 19, digito pro digitos 928, 7, in caelo 230, 19. 934, 9, mago 231, 11, in terra 232, 6, ab ante mea. potestate 231, 8, in inferno 934, 9; seribit porro pluralem pro singulari: »:agu homines pro »agnum hominem 295, 23, eis pro εἰ 295, 20, parentes pro parentem 225, 25, Aabentes pro Aabentem 997, 6, una intendentes. ibid.;

singularem pro plurali: dectrima pro doctrimas 997, 94, digite pro digitos 998, 7, quod pro quos 926, 19, ei pro eis 939,91; maseulinum pro neutro: factus pro factum 994, 99, inuentus est caput 226, 4, quem pro quae 224, 7, aliquis malum 294, 17, cubiculum interiorem. 995, 18, quis pro guid 298, 1, imuentus pro (Zwm)uemtum 233,1; neutrum pro maseulino: usd pro quos 296, 19, a/iguid pro a/iquis 999, 4; femininum pro neutro: gua pro guo 224, 6; neutrum pro feminino: ῥέα uirtutes 225, 19; item personae, numeri, modi, tempora uerborum permutantur. habes primam personam uerbi pro seeunda: faciam pro facias 235,15; primam pro tertia: fuissem pro fuissent 2925,18, faciam pro fecit 298, l, wem: pro wemit 230, 20; secundam pro tertia: desideras pro desiderat 996, 1, wocaris pro uocatur 227, 17; tertiam pro prima: 4ieóam? pro dicebam 224, 7; tertiam pro secunda: es/zmte pro aestimies 293, 18, es? pro es 224, 6; 226, 14, perdiderit pro perdideris 998, lo, dicit pro dicis 231, 18. habes porro pluralem pro singulari et uiee uersa: zwierroga- uerunt pro interrogauit 296, 25, dicebant pro dicebat 227, 2, possent pro posset 299, 1; singularem pro plurali: /werat pro fuerant 929, 3; indieatiuum pro coniunctiuo: /ogueóatur 227, 5, crescit. 230, 8, torquetur. 930, 9, ut . . . ostendit 231, 24; indi- eatiuum pro participio: cognosce? pro cognoscens 226, 4, indignat (sie) pro zw4gwatus 932, 19; indieatiuum pro imperatiuo: es pro esto 924, 3; iube? pro zuóe 224, 16; eoniunetiuum pro indi- eatiuo: uo/uerint pro uoluerunt 224, 8; coniunetiuum praesentis pro indieatiuo futuri: de/imquatur pro delinquetur. 930, 5; parti- eipium pro uerbo finito: ys pro faciet 230, 19; uerbum finitum pro infinitiuo: eu»t... possm reutwuiscere 233, 10, eum » .Wersus fuisset 933, ll; Drhendnh tempus pro futuro: crescit 998. 16; econiunetiuum imperfeeti pro coni. praesentis: scire pro scan: 298, 14. addas falsae declinationis et coniugationis

uM.

exempla: ἤθη pro Aominmis 995, 1, artis pro artibus 930, 18; uintus pro uictus 296, 14, effugaret pro effugeret 232,18. denique adnoto guod coniunetionem accusatiuo eum infinitiuo praemissam: quod simonem implere 930, 15. ex qua farragine si quis sibi eligere uelit quae fortasse ad linguae rusticae regulas definien- das aliquid ualere uideantur, me non obstante id conabitur. multa sane eum iis quae in codice pretiosissimo Vercellensi leguntur admirabiliter conueniunt. meam uero sententiam si requiris, equidem non infitior longe plurima nebulonis potius imperitissimi neglegentissimique stultitiam leuitatemque prodere, quam auri argentiue quo philologi laetentur fodinam reeludere mihi uideri. aliter de iis statuo quae aut in utroque codice, auf in uno Londinensi consueto generi dicendi contraria repe- riuntur. hue pertinet ut orthographiea omittam 2» praepositio interdum eum ablatiuo pro aeeusatiuo eoniuneta, uelut conuersus im loco 933, 6 L (rediens im loco F), im faetore et putredme uersum 233, 10 sq. (LF), in. Christo credere 234, 3 (L7): prae- positio duplieata αὖ an£e 231, 3, quam ὦ recte eum aceusatiuo, 7 eum ablatiuo construit; praepositio ?raefer aduerbii loeo usur- pata: owumibus mentiri potes praeter miki 996, 16 (Lm); ad- uerbium z»uu» more graecorum (— Gcqóóoa) 294, 13 (LF); 231, 9(LF); eoniunetionem guia pro guod 223, 17 (L). 296, 12 (L). 231, 10 (LF). 232, 4(LF) et ante orationem |direetam 226, 26 (L7); si in oratione indireeta 224, 15 (L7). 929, 90 (LF). addas usum pronominum 24s pro a/fter 295, 91 (LF) et quod pro guid 234, 5 (L); 224, 12 (F), nominum adieetiuorum comparationem quasi duplieatam »:»us ncredulior 933, 14 (F), non tantum 1n- credulior 233, 17 sq. (F7), quibus adnumerare possis wa/de carízs- simus 927, 9 (F); denique infinitiuum pro »/ eum coniunetiuo populus conuemit . . . uidere 930, 14 sq. (CF) et supinum pro infinitiuo PoZ/cetur uolatum 930, 11 sq. (L^). haee ubi in £ uel in utroque codice leguntur, temptare non ausus sum.

HI. Acta Pauli et Theclae.

Aeta Pauli et Theelae uel passionem S. Theelae (μαρτύριον τῖς ἁγίας OéxÀnc) primus Tertullianus in libro de baptismo e. 17 eommemorat!). narrat ille presbyterum quendam Asianum

1 quodsi qui Pauli perperam scripta legunt exemplum Theclae ad licentiam mulierum docendi tingendique defendunt, sciant in. Asia pres- byterum qui eam scripturam construzit, quasi titulo Pauli de suo cumulans, conuicium atque confessum id se amore Pauli fecisse, loco decessisse.

ἘΦ

PROLEGOMENA XCV

haee aeta quasi in honorem apostoli Pauli composuisse, sed fraudis conuietum munere suo deiectum esse. quae Tertulliani uerba facile ita accipere possis, ut presbyterum illum librum suum Paulo tamquam auctori supposuisse existimes. &ed neque in eodieibus manuseriptis neque euiusquam ueterum scriptorum testimonio aeta Theclae Paulo apostolo adiudieantur. accedit quod illae ipsae res quae in libro de Paulo narrantur ne speciem quidem ullam libri suppositieii praebent. neque enim ipse apostolus tamquam auctor libri inducitur, neque personae Pauli quae in tertio libri eapite reperitur descriptio cum illa opinione conciliari potest. quod autem presbyter ille eonuietus et eonfessus loeo decessisse dieitur, id non propter fraudem faetam sed propter haeretieas quas defenderet sententias ipsi accidisse uidetur. nimirum eum ille licentiam mulierum docendi tingendique exemplo Theclae commendaret, de gnosticorum consuetudinibus in eeclesiam catholieam illatis aeeusatus est. Tertulliani testimonio Hieronymus in libri de seriptoribus eeelesiastieis eapite 7 usus est, ita tamen ut quaedam adderet quorum notitiam aliunde eum percepisse apparet?) nuncupat enim librum περιόδους Pauli et Theelae et mentionem facit fabulae baptizati leonis, quam in illis περιόδοις contineri testatur. quae quidem fabula eum in eo textu quem nune in manibus habemus frustra quaereretur, fuerunt qui dieerent Hieronymum eam aut suo Marte finxisse, aut prauam Ter- tulliani interpretationem secutum protulisse. sed utraque opinio reielenda est. etenim ex iis quae tune temporis in aetis Theclae legebantur uir doctissimus hane unam narrationem, quippe quae sibi prae ceteris offensioni esset, decerpsit, omissis iis quae Ter- tullianus de licentia mulierum docendi tingendique notauerat. quis igitur putabit, Hieronymum ipsum sibi quasi fundamen- tum demonstrationis leuissimis futilissimisque commentis iecisse, quamuis in promptu essent argumenta quibus haereticam libri indolem probaret?)? aliter de iis statuo, quae idem Hieronymus

3) igitur περιόδους Pauli et Theclae et totam baptizati leonis fabulam inter apocryphas seripturas computamus. quale enim est ut. indiuiduus comes apostoli (i. e. Lucas) inter ceteras eius res hoc solum ignorauerit? sed et Tertullianus uicinus eorum temporum refert, presbyterum quendam in Asia σπουδαστὴν apostoli Pauli, conuictum apud Ioannem, quod auctor ieri sede et confessum se hoc Pauli amore fecisse, loco excilisse.

.*) Nec magis mihi arrident, quae Ernestus Grabe in Spicilegio 8S. Parum tom. I p. 92 sq. profert, licet Tischendorf proleg. p. XXII Grabio

XCVI PROLEGOMENA

de Asiano presbytero apud loannem eonuieto tradidit. haee sine dubio ipse ad Tertulliani uerba quibus usus est addidit; nam apud Tertullianum de Ioanne nihil narratur. — ad eundem illum leonem, non baptizatum quidem, sed diuina uoce ad populum loquentem, referenda uidentur, quae Commodianus in carmine apologetieo u. 620 sq. testatur!) sed non satis eertum est, num haee narratio ex aetis Theclae, an ex actis gnosticis Pauli nune maximam partem deperditis hausta sit?),

Vtut haec sunt, non miraberis, si haec uel illa quae ex aetis 'Theelae commemorantur in nostro textu non reperiuntur. libri enim gnostiei eum ad usum populi catholiei aeceommodarentur, ab omnibus quae catholicas aures offenderent diligenter purgari, uariisque modis retraetari et deecurtari solebant. aeta autem Theelae aut certe eum librum unde noster textus ortus sit inter gnostieos libros numerandos esse, alio loco uberius exposui?) originalem aetorum textum non integrum ad nos peruenisse etiam aliis doeumentis probatur. hue pertinent quae Ioannes Chrysostomus, uel quisquis ille est qui homiliam in sanetam Theelam Chrysostomo adseriptam composuit, de Theela rogo erepta ad Paulum fugiente deque Thamyri sponsam in deserta loea persequente eique uim inferendam minitante narrauit!*). haee enim si quid uideo post illa quae seetione 22 leguntur aetorum textui inserenda sunt. addas quod pluribus loeis quae nune in actis traduntur ex prolixiore textu excerpta, immo uero rerum ordine turbato in breuiorem formam redaeta esse uidentur. conferas quae seet. 21—23; 26; 34 narrantur et quae

adstipulatur. ,psa enim acta Hieronymum haud legisse putat, illam uero fabulam praeter Hieronymum a nemine eorum omuium qui tot mirabilia Theclae citant commemoratam, ex iis ortam esse quae sect. 33 sq. de leaena Theclam antequam baptizaretur mirabiliter contra bestias defendente narrata suni^ sed baptismus Theclae quem ipsa sibi sumsit post obitum demum leaenae, neque in harena ubi haec periit, sed in fossa uel piscina factus esse traditur. ἡ Kt quidquid uoluerit, faciet ut muta loquantur. Et Balam caedenti asínam suam colloqui fecit Et canem ut Simoni diceret clamauit a. Petro [l. te Petrus] Paulo praedicanti dicerent ut multi |l. muti] de illo; Leonem populo fecit loqui uoce diuina. ?) cf. Pitra spicileg. Solesm. I proleg. XXII et quae contra Pitram monui in libro meo die apokr. Apostelgesch. II, 1, 231 sq. 446. 3) Apokr. Apostelgesch. II, 1, 448 sqq. et contra eos qui